Ο Άγιος Μάμας και το μοναστήρι του στην κατεχόμενη κωμόπολη της Μόρφου - Saint Mamas and his monastery in the Turkish occupied town of Morphou

Ο Άγιος Μάμας, αν και δεν ήταν Κύπριος τοπικός άγιος , λατρεύτικε πολύ στην Κύπρο, ιδιαίτερα στη Μόρφου. Καταγόταν από τη Γάγγρα Παφλαγονίας της Καππαδοκίας και γεννήθηκε μέσα στη φυλακή το 260 μ.Χ όπου βρίσκονταν οι Χριστιανοί γονείς του, οι οποίοι τελικά μαρτύρησαν κατά τους Ρωμαϊκους διωγμούς. Δόθηκε σε μια καλή γυναίκα, την Αμμία για να τον μεγαλώσει και λέγεται ότι επειδή ο άγιος τη....
φώναζε μάμα τον ονόμασαν Μάμα. Πέθανε το 275 μ.Χ. στην ηλικία των 15 μετά από πολλά βασανιστήρια. Ο Άγιος Μάμας ήταν προστάτης ακριτικού πολεμικού σώματος των Απελατών Μαρδαιτών, κατα τα Βυζαντινά χρόνια. 
Ένα σώμα Μαρδαιτών που ήρθε στην Κύπρο εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Μόρφου, εισήγαγε στην Κύπρο τη λατρεία του προστάτη τους. Αρχικά κτίστηκε εκκλησία που έφερε το όνομα του και αργότερα τη θέση του πήρε το ομώνυμο μοναστήρι που υπάρχει μέχρι σήμερα στην κατεχόμενη κωμόπολη της Μόρφου . Είναι ένας από τους σημαντικότερους Ναούς της Κύπρου, φραγκοβυζαντινού ρυθμού και χρονολογείται στις αρχές του 16 ου αιώνα. Η σαρκοφάγος του αγίου Μάμα βρίσκεται σε κόγχη που υπάρχει στο βόρειο τοίχο του Ναού, με ανάγλυφο διάκοσμο. Σύμφωνα με μια παράδοση το λείψανο του Αγίου έφτασε στην Κύπρο μέσα σε μια σαρκοφάγο, η οποία σώζεται μέχρι σήμερα μέσα στο Ναό της Μόρφου, από τα μικρασιατικά παράλια. Το εικονοστάσι έγινε τον 16 ο αιώνα και το 1945 κτίστηκε στα δυτικά της εκκλησίας νέο οικοδόμημα όπου έμενε ο Επίσκοπος Κυρηνείας. Σημαντικές αλλαγές, προσθήκες και βελτιώσεις έγιναν το 1963 και περιλαμβάνονταν αίθουσα διαλέξεων, βιβλιοθήκη, κ.λ.π. Το 1973 η Μόρφου απόκτησε για πρώτη φορά στην ιστορία της τη δική της Μητρόπολη με πρώτο Μητροπολίτη τον Χρύσανθο Σαρρηγιάννη (1973-1996). Σήμερα Μητροπολίτης Μόρφου είναι ο κ. Νεόφυτος και μητροπολιτικός Ναός είναι η εκκλησία του Αγίου Μάμα. 
Μετά την τουρκική εισβολή, η εκκλησία του Αγίου Μάμα στην Μόρφου μετατράπηκε σε μουσείο γι αυτό και σήμερα βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Πριν από την τουρκική εισβολή γινόταν στο μοναστήρι δύο πανηγύρια, ένα στις 2 Σεπτεμβρίου, μέρα μνήμης του Αγίου Μάμα και ένα την Κυριακή των Βαΐων.

Saint Mamas, although he was not a Cypriot local saint, was worshiped greatly in Cyprus, especially in the Morphou area. He was from Gaggra of Paflagonia in Cappadocia and was born in prison during 260 A.D. where his Christian parents were held and who ultimately became martyrs during the Roman persecutions. He was given to a good woman, by the name of Ammia in order to bring him up and it is said that the saint used to call her mama and thats why he was named Mamas. He died in 275 A.D. at the age of 15 after going through much torture. 
Saint Mamas was the patron saint of the acritic army unit of the Mardaites Τhieves (Apelatai) , during Byzantine times. A subunit of the Mardaites who came to Cyprus and settled in the area of Morphou, introduced the worship of their patron to Cyprus. Originally a church was build baring his name and later it was replaced by the monastery of the same name in the occupied town of Morphou. It is one of the most important churches of Cyprus, of Franco-Byzantine style and dates from the early 16th century. The sarcophagus of Saint Mamas is found in a niche situated on the north wall of the church, and has relief decoration. According to a tradition, the remains of the Saint arrived in Cyprus in a sarcophagus, which survives today in the church, from the shores of Asia Minor. The iconostasis was made in the 16th century and during 1945 new buildings were constructed west of church in which the Bishop of Kyrenia used to reside. Major changes, additions and improvements were made in 1963 and these included a lecture hall, library, etc. In 1973 Morphou acquired its own Bishopric for the first time in its history having as its first Bishop Mr Chrysanthos Sarrigiannis (1973-1996). Today the Bishop of Morphou is Mr Neophytos and the Cathedral church of the Bishopric is that of Saint Mamas. After the Turkish invasion, the church of Saint Mamas in Morphou was converted into a museum that's why today it is in good condition. Before the Turkish invasion two fairs used to take place at the monastery, one on September 2, feast day of Saint Mamas and one on Palm Sunday. 
http://greeknation.blogspot.com/2011/04/saint-mamas-and-his-monastery-in.html