Το Ισραήλ «πουλά» ελληνική ιστορία

Oι περισσότεροι γνωρίζουμε για τα γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο, την Αφροδίτη της Μήλου και τη Νίκη της Σαμοθράκης στο Λούβρο, το βωμό της Περγάμου στο Βερολίνο –όλα αριστουργήματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού–,
που για διάφορους λόγους εκτίθενται στο εξωτερικό. Πόσοι, όμως, γνωρίζετε για την έκθεση με τίτλο «Δόξες της Αρχαίας Ελλάδας», η οποία φιλοξενείται στο ιδιωτικό Μουσείο των Χωρών της Βίβλου, στην Ιερουσαλήμ, και στην οποία παρουσιάζονται από μινωικά έργα του 2000 π.Χ. μέχρι κλασικά του 400 π.Χ.; Αν αναρωτιέστε πώς βρέθηκαν αυτές οι αρχαιότητες στο Ισραήλ, θα πρέπει να κάνετε τη σύνδεση με το όνομα του Πολωνοεβραίου αρχαιοπώλη Ελί Μπορόφσκι, ενώ οι πιο υποψιασμένοι κάνουν λόγο για οικειοποίηση της ελληνικής ιστο ρίας από τους Ισραηλινούς...

Είναι χαρακτηριστική, άλλωστε, η επισήμανση του εκλιπόντος καθηγητή του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης, Εντουάρντ Σαΐντ, πως η επιστήμη της Αρχαιολογίας κινητοποιήθηκε στο Ισραήλ για να εδραιώσει την εβραϊκή ταυτότητα στους καιρούς της εκκοσμίκευσης. «Η Αρχαιολογία έγινε η βασιλική οδός προς την εβραϊκή - ισραηλινή ταυτότητα, ένας χώρος όπου επαναλαμβάνεται διαρκώς ο ισχυρισμός πως στη σημερινή γη του Ισραήλ πραγματώνεται υλικά η Βίβλος χάρη στην Αρχαιολογία», συμπληρώνει ο Σαΐντ. Στο πλαίσιο αυτό, προσθέτουν αρκετοί ερευνητές, εντάσσεται και η προσπάθεια ταύτισης της Ελλάδας με τις υπόλοιπες χώρες της Βίβλου...

Ο ρόλος του Μπορόφσκι

Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων οι οποίοι έχουν ερευνήσει το ζήτημα, ο αποθανών πλέον Μπορόφσκι είχε ξεκινήσει κατά τη δεκαετία του ’60 το «θεάρεστο» έργο των λαθρανασκαφών στην Κρήτη, τα ευρήματα των οποίων εξήγαγε μυστικά, και βέβαια παράνομα, από την Ελλάδα. Το 1968, μάλιστα, είχε εκδοθεί ένταλμα σύλληψής του στην Αθήνα, για αποδοχή μεγάλης αξίας προϊόντων λαθρανασκαφής από την Αττική και τη Βοιωτία, ύστερα από δικαστική απόφαση με κωδικό 17/68. Δυστυχώς, όμως, τα πρακτικά της δίκης έχουν πολτοποιηθεί κι έτσι δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία. Όταν το 2000 ένα τμήμα της συλλογής Μπορόφσκι βγήκε σε δημοπρασία στη Νέα Υόρκη και το 2001 κυκλοφόρησε ένα άλλο τμήμα της στην Ευρώπη, το ελληνικό κράτος δεν γνώριζε το παραμικρό για το πέρασμά του από την Ελλάδα και τη σχέση του με την ελληνική Δικαιοσύνη...

Αξίζει να σημειωθεί ότι σημαντικό μέρος της συλλογής του Πολωνοεβραίου αρχαιοπώλη παρουσιάστηκε το 2001 σε μεγάλη έκθεση μινωικών αρχαιοτήτων στο μουσείο της Καρλσ ρούης της Γερμανίας, στην οποία είχαν παρουσιαστεί και έργα που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Η συγκεκριμένη έκθεση, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας, ενώ ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Κωστής Στεφανόπουλος, παρευρέθηκε στα εγκαίνια!

Το υπουργείο αδιαφορεί

Ο κ. Ανδρέας Αποστολίδης είναι συγγραφέας, μεταφραστής και σκηνοθέτης, ενώ στο βιβλίο του Αρχαιοκαπηλία και Εμπόριο Αρχαιοτήτων (εκδόσεις «Άγρα») αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο στην υπόθεση Μπορόφσκι. Όταν κινηματογραφούσε το ντοκιμαντέρ «Το Κύκλωμα» χρησιμοποίησε εικονολήπτες του BBC, προκειμένου να τραβήξει πλάνα από το Μουσείο των Χωρών της Βίβλου, και αυτό γιατί ο ίδιος πολύ δύσκολα θα μπορούσε να εξασφαλίσει άδεια από τις ισραηλινές Αρχές. Στη συνέχεια, έδειξε τις εικόνες στον αποθανόντα πλέον, φημισμένο αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι ορισμένα από τα εκθέματα ήταν προϊόντα λαθρανασκαφής από την κρητική γη.

Μιλώντας στα «Επίκαιρα», ο κ. Αποστολίδης δεν διστάζει να καυτηριά σει τη διαχρονικά παθητική στάση της Ελληνικής Πολιτείας απέναντι στο ζήτημα της αρχαιοκαπηλίας και του διεθνούς παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων. Ο ίδιος, επίσης, τονίζει πως η αστυνομία δεν μπορεί να κάνει και πολλά, σε αντίθεση με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, στο οποίο, σημειωτέον, έχει δημιουργηθεί Διεύθυνση Αρχαιοκαπηλίας από το 2008. Στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Αποστολίδης υπενθυμίζει σχετική επιστολή του αρχαιολόγου Σακελλαράκη προς τον τότε υπουργό Πολιτισμού και σημερινό υπουργό Οικονομικών, κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, από την οποία δεν προέκυψε τίποτα ουσιαστικό, πέρα από τη δημιουργία επιτροπής, η οποία δεν συνεδρίασε ποτέ...

Ποια είναι η σημερινή θέση του υπουργείου Πολιτισμού για την επιστροφή των απανταχού ελληνικών αρχαιοτήτων στη χώρα; Σε πρόσφατες δηλώσεις του στα «Επίκαιρα» ο υπουργός κ. Παύλος Γερουλάνος διεμήνυσε πως προτεραιότητά του είναι η επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Πέραν τούτου, ουδέν...

Πολλά κενά

Για όσους δεν το γνωρίζουν, στις 11 Μαΐου του 1992 εγκαινιάστηκε στην Ιερουσαλήμ το Μουσείο των Χωρών της Βίβλου, ιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Μπορόφσκι, ο οποίος γεννήθηκε το 1913 στη Βαρσοβία της Πολωνίας. Η δραστηριότητα του τελευταίου, η συγκέντρωση αρχαιοτήτων δηλαδή, διήρκεσε πάνω από πενήντα χρόνια και επεκτάθηκε από την Ευρώπη μέχρι τις ΗΠΑ. Η ελληνική συλλογή εγκαινιά στηκε πριν από μερικά χρόνια και σε αυτή παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων, σπάνια καμαραϊκά αγγεία από το νεκροταφείο της Κνωσού, σαρκοφάγοι, μινωικά περιδέραια και ελληνικά δαχτυλίδια 3.400 ετών, καθώς και μια επιλογή από μινωικά αλλά και μυκηναϊκά και κλασικά αγγεία. Σημειώνεται ότι οι επισκέπτες του μουσείου πληρώνουν εισιτήριο για να απολαύσουν τις ελληνικές αρχαιότητες.

Ωστόσο, στα εκθέματα δεν έχει τοποθετηθεί καμία ένδειξη για το πού και πότε βρέθηκαν, ενώ από ξένους επιστήμονες αλλά και «λαγωνικά» γύρω από θέματα λαθραίων έργων τέχνης, όπως ο κ. Πίτερ Γουάτσον, εικάζεται βάσιμα ότι τα περισσότερα είναι προϊόντα λαθρανασκαφής από το νεκροταφείο της Κνωσού, στο σημερινό Πόρο Ηρακλείου. Αν αυτό έχει κάποια σημασία, εξάλλου, όταν πέθανε ο Μπορόφσκι, το 2003, άφησε πίσω του εκατομμύρια δολάρια προσωπικής περιουσίας σε ιδρύματα και συγγενείς...

Πώς γίνεται το «ξέπλυμα»

Μπορεί οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις να δείχνουν αδιαφορία για τον τρόπο λειτουργίας του διεθνούς κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας, αυτό όμως δεν σημαίνει πως, κρύβοντας το πρόβλημα «κάτω από το χαλί», το πρόβλημα επιλύεται. Σύμφωνα, άλλωστε, με τα όσα προκύπτουν από την έρευνα του κ. Αποστολίδη, αυτό το «κύκλωμα» θησαυρίζει ακολουθώντας συνήθως την εξής μέθοδο: Οι παράνομοι αρχαιοπώλες παριστάνουν στους διεθνείς οίκους πλειστηριασμών, όπως οι «Κρίστις» και οι «Σόθμπις», ή και απευθείας σε μουσεία πως έχουν αγοράσει τα προς πώληση αντικείμενα από ιδιωτικές συλλογές, προσκομίζοντας μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις, και ψεύτικα πιστοποιητικά. Αυτό, πάντως, δεν σημαίνει πως οι οίκοι και τα μουσεία είναι «αθώοι του αίματος», αφού, ιδιαιτέρως σε άλλες εποχές, δεν έδειχναν μεγάλη διάθεση να ερευνήσουν τις πηγές των αρχαιοτήτων, την αγορά των οποίων διαπραγματεύονταν.

Όσον αφορά στο κομμάτι «Ελλάδα», ο κ. Αποστολίδης αναφέρει πως συνήθως αρχαιότητες που προκύπτουν από λαθρανασκαφές μεταφέρονται και «ξεπλένονται» στο Φρι Πορτ της Γενεύης –συγκρότημα αποθηκών– ή στο Τορόντο, προτού καταλήξουν στις μεγάλες μητροπόλεις του πλανήτη μας, όπως στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο.

Το μουσείο εμπλέκει Ιάπωνες και Βρετανούς!

Τα «Επίκαιρα» επικοινώνησαν με το Μουσείο των Χωρών της Βίβλου, το οποίο μας έδωσε τη δική του εκδοχή για την ιστορία των αρχαιοτήτων που αφαίρεσε ο Μπορόφσκι από το κρητικό έδαφος. Σύμφωνα με εκπρόσωπό του, η πορεία τους –αν μη τι άλλο περίεργη– ήταν η εξής: Ο Μπορόφσκι παραχώρησε, έναντι ανταλλαγμάτων, μέρος της ελληνικής συλλογής του σε ιαπωνικό μουσείο, το οποίο, στη συνέχεια, το μεταπούλησε στον οίκο «Κρίστις». Σε δημοπρασία που ακολούθησε, ο Μπορόφσκι αγόρασε ξανά τη συλλογή του, η οποία αποτελεί σήμερα ξεχωριστό τμήμα στο Μουσείο των Χωρών της Βίβλου...

Η εκπρόσωπος, εξάλλου, ήταν πολύ αόριστη στην προσπάθειά της να μας απαντήσει αν το μουσείο έχει στη διάθεσή του πιστοποιητικά που εγγυώνται τη νομιμότητα της ελληνικής συλλογής του. Στην ουσία, παρέπεμψε στην έρευνα που (υποτίθεται πως) είχε κάνει ο οίκος «Κρίστις». Το μουσείο, άλλωστε, ως πηγή προέλευσης αναφέρει τη συλλογή Μπορόφσκι, δηλαδή τη συλλογή του ιδρυτή του!
του Γιάννη Συμεωνίδη
Πηγη