Η Ελληνική(;) καταγωγή του Πίρι Ρείς- Ο Πορτολάνος και οι χάρτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Βενιζέλος Λεβεντογιάννης
Ο σεβάσμιος γέροντας με την λευκή γενειάδα, έσκυψε πάνω από το χάρτη. Στο μεγάλο δρύινο χαμηλό τραπέζι είχε απλωθεί ολόκληρη η Μεσόγειος. Το δωμάτιο που βρισκόταν ήταν στρωμένο από άκρη σε άκρη με ένα παχύ κόκκινο χαλί “χέρεκε” φτιαγμένο στο χέρι από μετάξι, μαλλί και βαμβάκι. Σε κάθε τοίχο του δωματίου υπήρχε επενδυμένη μια βαριά ξύλινη...
βιβλιοθήκη με πολλά μικρά τετράγωνα ράφια σαν κλουβάκια. Το κάθε ράφι ήταν βαρυφορτωμένο με δύο και τρεις τυλιγμένους χάρτες. Δεκάδες, αναλυτικοί χάρτες για κάθε γωνιά της μεγάλης θάλασσας από τις Ηράκλειες στήλες μέχρι την Κρήτη, το Αλγέρι την Αίγυπτο, τα παράλια της Μικράς Ασίας, τον Εύξεινο Πόντο, και τις ακτές της Ρωσίας. Όλα χαρτογραφημένα με κάθε λεπτομέρεια. Σε άλλα ράφια υπήρχαν άλλοι χάρτες για τους ανέμους. Ποιος άνεμος φυσάει που. Ποιες ώρες της ημέρας, ποιες εποχές του χρόνου. Στα ράφια στον απέναντι τοίχο υπήρχαν χάρτες-λάφυρα που είχαν πάρει από Γενουάτικα, Βενετσιάνικα και Σπανιόλικα πλοία σε κάποιο κούρσεμα. Σε μια γωνία της βιβλιοθήκης όμως, βρισκόταν ο πραγματικός θησαυρός του γέροντα. Μια ντουζίνα πάπυροι τυλιγμένοι με προσοχή, γραμμένοι στα Ελληνικά. Ήταν χάρτες φτιαγμένοι χίλια χρόνια πριν, από Έλληνες αξιωματικούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Απεικόνιζαν ολόκληρη τη Μεσόγειο μέχρι τα βάθη της Περσίας. Δίπλα τους κάποια κείμενα του Αριστοτέλη που μιλούσε για τη σφαιρικότητα της Γης. Κάτω από αυτά τα ράφια υπήρχαν τυλιγμένοι, πέντε έξη χάρτες που έφεραν την υπογραφή ενός Γενοβέζου θαλασσοπόρου, του Χριστόφορου Κολόμβου...

 

Η τάξη και η απόλυτη ησυχία κυριαρχούσε μέσα στο δωμάτιο, ενώ το διακριτικό άρωμα από λιβάνι και βανίλια που σιγόκαιγε σε κάποια γωνιά χαλάρωνε και ηρεμούσε τις αισθήσεις. Τα ξύλινα παραθυρόφυλλα ήταν κλειστά. Αυτό δεν εμπόδιζε τον γέροντα να ακούει καθαρά τους ήχους του κύματος από τη θάλασσα. Σαν υψηλόβαθμος Οθωμανός ευγενής, και μέλος του Ντιβανίου, που ήταν, ο Σουλτάνος του είχε παραχωρήσει ένα τεράστιο παλάτι στις ακτές του Βοσπόρου,περιτριγυρισμένο από έναν υπέροχο κήπο. Ο γέροντας είχε διαλέξει σαν γραφείο, το συγκεκριμένο δωμάτιο ακριβώς επειδή το έγλειφαν τα κύματα. Ήθελε να μυρίζει το ιώδιο, να νιώθει την αλμύρα, να ακούει τη θάλασσα... Πήγαινε αρκετός καιρός που είχε να ταξιδέψει και του έλειπε. Το δωμάτιο φωτιζόταν από δεκάδες λάμπες πετρελαίου και κεριά. Η όραση του γέροντα τον τελευταίο καιρό είχε εξασθενήσει επικίνδυνα. Αυτό δεν τον εμπόδιζε όμως να συνεχίζει να μελετά τους χάρτες του και να σχεδιάζει νέους.

Η πόρτα του γραφείου χτύπησε. Ένα 15χρονο αγόρι έκανε την εμφάνιση του κρατώντας ένα μεγάλο μπακιρένιο δίσκο. Φορούσε ένα τσόχινο παντελόνι μέχρι το γόνατο, ένα λευκό πουκάμισο και ένα μεταξωτό κόκκινο, ανοιχτό γιλέκο. Ήταν ντυμένος σαν Λεβέντης, έτσι για να θυμίζει στον γέροντα, τους Χιώτες τους Κρητικούς και τους Μυτιληνιούς Λεβέντες που είχε στα πλοία του και που πρώτοι στα ρεσάλτα πηδούσαν στα καταστρώματα των αντιπάλων γαλέρων και τις κούρσευαν. Οι Λεβέντες ήταν τίτλος τιμής. Έμπαιναν πρώτοι μέσα στη φωτιά της μάχης και τύχαινε πάντα να είναι Έλληνες ναύτες που υπηρετούσαν στα Οθωμανικά πλοία.

“Το σερμπέτι σας αφέντη μου” είπε ο μικρός και απέθεσε το δίσκο σε ένα μικρό χαμηλό τραπεζάκι. Ο γέροντας κάθισε με δυσκολία στα μεγάλα μαξιλάρια δίπλα στο τραπέζι και απόλαυσε το δροσερό ποτό του. Το παιδί βγήκε από το δωμάτιο και ούτε που το κατάλαβε. Το μυαλό του αναπολούσε το παρελθόν. Τα πλοία, τα ταξίδια, τα κουρσέματα, τον θείο του τον Κεμάλ που του έμαθε την τέχνη της ναυτοσύνης. Αναπολούσε τότε που τα παράτησε όλα και όργωσε τις επτά θάλασσες καταγράφοντας τες με κάθε λεπτομέρεια. Ήταν περισσότερο συναρπαστικό τελικά αυτό, παρά να αφαιρείς ζωές και να παίρνεις σκλάβους. Το πρώτο σου έδινε χρήματα και κύρος το δεύτερο γνώση και σοφία.

Σε λίγη ώρα θα τον επισκεπτόταν στο γυαλί του (σπίτι στις ακτές του Βοσπόρου) ένας άλλος τρομερός ναυτικός. Με εντολή του πολυχρονεμένου Πατίσαχ Σουλεϊμάν, θα έπρεπε να παραδώσει τους ανεκτίμητης αξίας χάρτες του, στον νέο Καπουδάν Πασα και Μπεηλέρμπεη του Αιγαίου. Στον εκ Μυτιλήνης ναύαρχο του Οθωμανικού στόλου. Τον Χαιτερίν Μπαρμπαρόσα.

Άλλος στη θέση του θα αντιπαθούσε τον Χαιρετίν. Όμως ο γέροντας έκρυβε μια συμπάθεια για εκείνον τον κοντό κοκκινογένη πλοίαρχο, με το άγριο πρόσωπο και το έξυπνο βλέμμα. Και οι δύο είχαν το ίδιο μυστικό. Είχαν γονείς Έλληνες...

Ο γέροντας φώναξε πάλι το παιδί που εμφανίσθηκε αμέσως στο δωμάτιο. Του ζήτησε με τραχύ τρόπο σαν παλιός κουρσάρος και καπετάνιος, να κρατήσει τα κεριά πάνω από τον απλωμένο χάρτη, για να βλέπει καλύτερα. Απέθεσε στην άκρη του τραπεζίου, με πολύ προσοχή τα μοιρογνωμόνια, τους χάρακες και ένα αστρολάβο του 8ου αιώνα που άνηκε στον Πέρση μαθηματικό Φαζζαρί. Ύστερα πήρε τη γραφίδα από φτερό ερωδιού, τη βούτηξε μέσα στο μελάνι προσπάθησε να κρατήσει το κουρασμένο και γεμάτο ρόζους χέρι του, σταθερό, και έγραψε σε μια γωνιά του χάρτη με μικρά αραβικά γράμματα: “Εγώ ο ταπεινός Πίρι, γιος του Χακ Χεμέντ, γνωστός ως ανιψιός του Κεμάλ Ρείς, συνέθεσα αυτόν το χάρτη στην Καλλίπολη στον ιερό μήνα του Μιναρέτ 919 (1513). Είθε ο θεός να ευλογήσει και τους δύο. Πίρι Ρείς ”

Ο Πορτολάνος του Πίρι-στο κομμάτι αυτό απεικονίζεται η Μεσόγειος

Κάπως έτσι θα μπορούσε να έπεφτε η αυλαία στη ζωή του ενός από τους μεγαλύτερους ναυτικούς που εμφανίσθηκαν ποτέ στη Μεσόγειο. Τον Ahmet Muhiddin Piri, Ahmet ibn-i el-Haç, πιο γνωστό με δυο λέξεις: Πίρι Ρείς.

Το όνομα του σήμερα έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με τη λέξη “πρόκληση”. Το ερευνητικό σκάφος των Τούρκων με την ονομασία του μεγάλου κουρσάρου και χαρτογράφου, όποτε βγαίνει στο Αιγαίο θέτει σε επιφυλακή το Πολεμικό Ναυτικό και παρακολουθείται κάθε λεπτό. Ο πλους του, σχοινοβατεί πάντα ανάμεσα στη νομιμότητα και τη διεθνή παρανομία.

Ο Πίρι Ρείς γεννήθηκε σε ένα ψαροχώρι στην ευρωπαϊκή πλευρά των στενών της Καλλίπολης, περίπου στα 1470. Από μικρός έμαθε να αγαπάει τη θάλασσα και άρχισε σιγά σιγά να ανακαλύπτει τα μυστικά της, με το μικρό καΐκι του πατέρα του. Σύμφωνα με πηγές τις περιόδου εκείνης, οι γονείς του ήταν Χριστιανοί και κατά πάσα πιθανότητα Έλληνες. Κατά πολλούς ιστορικούς το όνομα Πίρι είναι το Ελληνικό Πύρρος. Μεταγενέστερες πηγές από Τούρκικα αρχεία (οι οποίες ελέγχονται για την αξιοπιστία τους), θέλουν τον Πίρι να έχει γεννηθεί στα βάθη !!!! της Ανατολίας στο Καραμάν.

Φυσικά δεν θα μπορούσαν οι Τούρκοι να παρουσιάζουν τον ένα από τους 2 πιο γνωστούς Ναυάρχους, “άρχοντες των θαλασσών” της οθωμανικής περιόδου σαν τέκνο Ελλήνων. Δυστυχώς βέβαια για εκείνους και οι δύο “Καπουδάν Πασά”, ο Πίρι Ρείς αλλά και ο Μπαρμπαρόσα, έχουν καταγραφεί με ακλόνητες ελληνικές ρίζες. Ειδικά ο Μπαρμπαρόσα είναι γνωστό και ιστορικά τεκμηριωμένο, ότι ήταν γιος κάποιας Μυτιληνιάς χριστιανής με το όνομα Κατερίνα και του Έλληνα γενιτσάρου – κατά άλλους σπάχη- του Γιακούμπ (Ιάκωβος) Αγά.

Ο πατέρας του μικρού Πύρρου, βλέποντας ότι δεν υπήρχε μέλλον για τον έφηβο γιο του, στο ψαροχώρι της Καλλίπολης, τον έθεσε υπό την προστασία του ξαδέρφου του, γνωστού κουρσάρου της εποχής Κεμάλ Ρείς.

Ο Πύρρος άλλαξε το όνομα του σε Πίρι και δίπλα στον θείο του έμαθε την “τέχνη” της πειρατείας και του κουρσέματος. Από το 1487 μέχρι το 1494, γύρισε όλη τη Μεσόγειο, γέμισε εμπειρίες, σκλήρυνε, έμαθε όλες τις ακτές, όλα τα βάθη, όλα τα νησιά. Έμαθε να διαβάζει τα σημάδια του καιρού και να μελετά τη θέση των άστρων και της σελήνης. Πήρε μέρος σε δεκάδες ναυμαχίες και στις περισσότερες κέρδισε. Η φήμη του θείου και του ανιψιού μεγάλωνε...

Ένα χρόνο αργότερα ο σουλτάνος Βαγιαζίτ με φιρμάνι κάλεσε τον Κεμάλ να αναλάβει τις τύχες του οθωμανικού στόλου. Τον έχρισε ναύαρχο. Ο Κεμάλ έθεσε ένα και μοναδικό όρο. Να προσληφθεί με τον ίδιο βαθμό και ο ανιψιός του Πίρι.

Επί δυο χρόνια από το 1500 μέχρι το 1502 το ναυτικό των Οθωμανών υπό τις οδηγίες του Πίρι και του Κεμάλ, κατάφερνε απανωτά χτυπήματα στον Βενετσιάνικο στόλο, αλλά και σε όλα τα εμπορικά πλοία που συναντούσε. Ο Πίρι μπορεί να έγινε ναύαρχος αλλά παρέμενε και κουρσάρος. Στα τέλη του 1502, στις 14 Δεκεμβρίου, υπογράφτηκε η συνθήκη της Βενετίας που ήταν περισσότερο ανακωχή με τους Οθωμανούς οι οποίοι στο μεταξύ είχαν καταλάβει μεγάλο μέρος από τα παράλια της Αδριατικής και δημιουργούσαν μια τανάλια γύρω από τη “Γαληνότατη Δημοκρατία”. Με την ίδια συνθήκη η Πελοπόννησος - εκτός από το Ναύπλιο και τη Μονεμβασία -, και η Κρήτη πέρασαν στα χέρια των Οθωμανών.

Άγαλμα του χαρτογράφου

Το 1511 ήταν η χρονιά που άλλαξε τη ζωή του Πίρι. Σε μια ναυμαχία με κάποια Σπανιόλικα καράβια, ο Κεμάλ δέχθηκε ένα βόλι ανάμεσα στα μάτια. (Σύμφωνα με άλλες πηγές ο Κεμάλ Ρείς χάθηκε όταν το πλοίο του έπεσε σε φουρτούνα ανοιχτά της Αιγύπτου και βυθίστηκε). Ο Πίρι δεν ήθελε πλέον να κουρσεύει. Αποφάσισε να ασχοληθεί με τη γνώση της ναυτικής τέχνης και με την χαρτογράφηση όλων των θαλασσών. Εξακολουθούσε να διατηρεί τον τίτλο του ναυάρχου και ξεκίνησε την περιπλάνηση δια θαλάσσης, σε όλον το τότε γνωστό κόσμο. Ταξίδευε και μελετούσε. Σαν βάση της μελέτης του είχε πάντα τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους.

Ταξίδευε και σχεδίαζε με κάθε λεπτομέρεια. Σαν μπούσουλα του είχε τους Ελληνικούς χάρτες των ναυάρχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και ότι εκείνος συναντούσε. Το 1513, ο Πίρι επέστρεψε στην Καλλίπολη και σχεδίασε το αριστούργημα του, τον περίφημο Πορτολάνο.

Ήταν ένας χάρτης σχεδιασμένος επάνω σε δέρμα γαζέλας, με ορθογώνιο σχήμα και διαστάσεις 60Χ86. Περιελάμβανε την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη δυτική Αφρική, τον κεντρικό και νότιο Ατλαντικό, την Καραϊβική, το ανατολικό μισό της νότιας Αμερικής και στο κατώτατο τμήμα του τα χαρακτηριστικά της Ανταρκτικής, απαλλαγμένης όμως από τα στρώματα πάγου που την καλύπτουν.

Λεπτομέρεια από τον χάρτη: Η Μυτιλήνη

Στην άκρη του ο ναύαρχος Πίρι έχει γράψει: “Είναι ο μοναδικός χάρτης στο είδος του που υπάρχει πλέον. Εγώ προσωπικά τον σχεδίασα και τον ετοίμασα. Για το σχεδιασμό του χρησιμοποίησα περίπου είκοσι παλιούς χάρτες και οκτώ Τζαφερίγιε (παγκόσμιους χάρτες, που σχεδιάστηκαν από εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου και περιείχαν τον τότε γνωστό κόσμο). Οι χάρτες των Δ. Ινδιών και οι νέοι χάρτες που σχεδιάστηκαν από τέσσερις Πορτογάλους και απεικονίζουν την Ινδική και την Κινεζική Θάλασσα απεικονίζονται εδώ γεωμετρικά. Μελέτησα επίσης το χάρτη που σχεδίασε ο Χριστόφορος Κολόμβος για τη Δύση. Συμπυκνώνοντας όλους αυτούς τους χάρτες σε έναν, ολοκλήρωσα τον παρόντα χάρτη. Ο χάρτης μου είναι τόσο σωστός και αξιόπιστος για τις επτά θάλασσες, όσο οι χάρτες που απεικονίζουν τις θάλασσες των χωρών μας.”

Ο Πίρι μπορεί να είχε σταματήσει την “ενεργό δράση” όμως ήταν απαραίτητος για το Οθωμανικό ναυτικό. Έτσι “εκλήθη πάλι στα όπλα”. Το 1516 συμμετείχε στην κατάκτηση της Αιγύπτου ως επικεφαλής του στόλου. Με την ίδια ιδιότητα, έξη χρόνια αργότερα πήρε μέρος στην πολιορκία και κατάληψη της Ρόδου που κατείχαν οι ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Το 1524 είχε την τιμή να μεταφέρει με το πλοίο του, στην Αίγυπτο τον επίσης ελληνικής καταγωγής, αδελφικό φίλο του Σουλτάνου Σουλεϊμάν, τον Μεγάλο Βεζίρη (Νο 2 στην ιεραρχία, μετά τον Σουλτάνο), Ιμπραήμ Παργαλή Πασά. (το όνομα Παργαλή το είχε κρατήσει επειδή ήταν από την Πάργα).

Το 1526 ο Πίρι σχεδίασε το επόμενο αριστούργημα του. Το “βιβλίο του ναυτικού” το kitab i bahriye. Έναν επίσης λεπτομερή χάρτη ολόκληρης της Μεσογείου. Είκοσι χρόνια μετά το 1546 με εντολή του ιδίου του Σουλεϊμάν, ο Πίρι ξεκίνησε για τον περσικό κόλπο. Εκεί ναυμάχησε νικηφόρα με τον πορτογαλικό στόλο και κατέκτησε το Κατάρ, το Μπαχρέιν ενώ διέλυσε όλες τις ναυτικές βάσεις των Πορτογάλων στην αραβική χερσόνησο.

Λεπτομέρεια από το χάρτη: Η Κύπρος

Στα μεσοδιαστήματα των αποστολών που του ανέθετε ο Σουλτάνος ο Πίρι ξεκουραζόταν στο παλάτι του στις ακτές του Βοσπόρου και συνέχιζε να φτιάχνει χάρτες.

Το 1544 ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη το τελευταίο του ταξίδι για την Αίγυπτο. Ήταν πια 90 χρονών. Σε μια ναυμαχία με Πορτογάλους, στα ανοιχτά του Βόρειου περσικού κόλπου, δεν κατάφερε να νικήσει. Επέστρεψε στην Αίγυπτο για ανεφοδιασμό. Ο Σουλτάνος από την Κωνσταντινούπολη, είχε ήδη πάρει τις αποφάσεις του. Για τη μια και μοναδική αποτυχία του, ο Πίρι Ρείς, αποκεφαλίστηκε δημόσια στο Κάιρο. Τον διαδέχθηκε ο Χαιρετίν Μπαρμπαρόσα, στον οποίο είχε ήδη δώσει μεγάλο μέρος από τους χάρτες και τα βιβλία που χρόνια συγκέντρωνε, σχεδίαζε και έγραφε.

Λίγο πριν την εκτέλεση του και καθώς ο 90χρονος Πίρι γονάτιζε και τοποθετούσε το κεφάλι του στο κούτσουρο του αποκεφαλισμού, είπε στον Δήμιο του: “ μεγάλα βαπόρια, μεγάλες φουρτούνες”. Στη συνέχεια έβγαλε το τουρμπάνι του, ξεγύμνωσε το λαιμό του και άφησε το μυαλό του να ταξιδέψει στις 7 θάλασσες που εξερεύνησε...

Πηγη