Τι ήταν το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο

Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ ιδρύθηκε στην κατεχόμενη Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ). Είχε προηγηθεί η ίδρυση άλλων οργανώσεων, όπως η «Ελευθερία» στη Θεσσαλονίκη (15 Μαΐου 1941), η «Εθνική Αλληλεγγύη» στην Αθήνα (28 ΜαΐουΓιάννενα (2 Ιουνίου 1941) κ.α. 1941), το «Πατριωτικό Μέτωπο» στα

Ιστορία

Οι κινήσεις για την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα από την 27 Σεπτεμβρίου. Στις πρώτες μέρες του Ιουλίου του 1941 το ΚΚΕ διοργάνωσε την 6η του Ολομέλεια. Μια από τις αποφάσεις αυτής της Ολομέλειας ήταν «...να οργανώσει τις δυνάμεις της λαϊκής εξέγερσης για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση της Ελλάδας». Η απόφαση αυτή επηρεάστηκε από την αλλαγή στάσης της ΕΣΣΔ έναντι της Γερμανίας^{[εκκρεμεί παραπομπή]}: είχε προηγηθεί τον Ιούνιο η επίθεση της Ναζιστικής Γερμανίας στην Σοβιετική Ένωση και εκ των πραγμάτων είχε καταρρεύσει το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ.....

Με βάση αυτή την απόφαση της Ολομέλειας, το ΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία μεταξύ των άλλων έγραφε ότι «...καλεί τον ελληνικό λαό, όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις του σ' ένα εθνικό μέτωπο της απελευθέρωσης». Μετά από αυτή την απόφαση, η ηγεσία του ΚΚΕ άρχισε τις επαφές με τους αρχηγούς των υπολοίπων κομμάτων. Η αρχική όμως προσπάθεια δεν έφερε καμιά θετική ανταπόκριση. Όλοι έκριναν ως μη απαραίτητη, ως και μάταιη (λόγω της στρατιωτικής δύναμης της Ναζιστικής Γερμανίας) μια τέτοια αντιστασιακή κίνηση. Η ηττοπάθεια, με κάποιες εξαιρέσεις, και η άρνηση να προχωρήσουν σε οργανωμένη αντίσταση ήταν το συναίσθημα που διακατείχε τότε τους αρχηγούς όλων των κομμάτων ^[1]

Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση που είχε ο Θανάσης Χατζής μαζί με τον δημοσιογράφο του Ριζοσπάστη Κώστα Βιδάλη (δολοφονήθηκε στη Λάρισα από τους άνδρες του αντικομμουνιστή Σούρλα), με τον αρχηγό του κόμματος των Συντηρητικών Φιλελευθέρων, Στυλιανό Γονατά, όπως αναφέρεται στο τετράτομο έργο του πρώτου «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε»: ο Γονατάς φέρεται να τους είπε ότι «...αυτό είναι καθαρή τρέλα» και τους προειδοποίησε ότι αν προχωρήσουν στην ίδρυση αυτής της οργάνωσης, θα καλέσει τους αξιωματικούς να οργανώσουν στρατιωτικά τμήματα, κάτω από τον Τσολάκογλου, για να συντρίψουν την «ανταρσία» αυτή, όπως τη χαρακτήρισε.

Στα μέσα του Ιουλίου του 1941, το ΚΚΕ έκανε μια δεύτερη προσπάθεια επαφών. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος συναντήθηκε με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς και συζήτησε μαζί τους. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο, με εξαίρεση τρία κόμματα που δέχθηκαν να συμπορευτούν με την απόφαση του ΚΚΕ: το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Αγροτικό Κόμμα και η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας. Οι αντιπροσώποι των τεσσάρων αυτών κομμάτων αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ίδρυση του «Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου».

[Επεξεργασία] Το ιδρυτικό κείμενο του ΕΑΜ

Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 σε μια μικρή οικία, λίγο πιο πάνω από το τέρμα της οδού Ιπποκράτους, οι τέσσερις αντιπρόσωποι συναντήθηκαν μυστικά και υπέγραψαν το Ιδρυτικό της οργάνωσης. Οι υπογράψαντες το Ιδρυτικό ήταν οι:

Ονοματεπώνυμο	Πολιτικό κόμμα
Λευτέρης Αποστόλου	ΚΚΕ
Χρήστος Χωμενίδης	Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας
Ηλίας Τσιριμώκος	Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας
Απόστολος Βογιατζής	Αγροτικού κόμματος Ελλάδας

Όπως αναφέρεται στο Ιδρυτικό, σκοπός του ΕΑΜ ήταν «...η απελευθέρωση του Έθνους από τον ξένο ζυγό...» και «...η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του...». Στο Ιδρυτικό επίσης αναφερόταν ότι «...το ΕΑΜ θα ασχοληθεί με την διατήρηση ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του ελληνικού λαού [...] με την εξασφάλιση κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος...».

Επίσης, μέσα από το Ιδρυτικό, οι ηγέτες του ΕΑΜ δήλωναν ότι «Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν παν άλλο κόμμα ή Οργάνωση που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού, ως και να εργασθεί διά την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ...».

[Επεξεργασία] Η δράση του ΕΑΜ

Με την κυκλοφορία του Ιδρυτικού, οι αρχηγοί των κομμάτων που δεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση του ΕΑΜ, βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. Το ΕΑΜ προχώρησε στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Στις 10 Οκτωβρίου του 1941 έκανε την επίσημη εμφάνισή του με ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες που η καρδιά τους χτυπάει για το ξεσκλάβωμα της πατρίδας...», όπως έγραφε. Καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στο ΕΑΜ και πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής:

«...Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της...».

Πολύ σύντομα κάτω από τις τάξεις του βρίσκεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Το ΕΑΜ λέει ότι οι οπαδοί του υπολογίζονται σε εκατομμύρια. Σύμφωνα με τον γνωστό εκλογολόγο Νικολακόπουλο η αριστερά υπολογίζεται να έφτασε την περίοδο εκείνη το 30%. Το ΕΑΜ αποτέλεσε την μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της κατοχής και στρατιωτικά και πολιτικά αφού εξάλλου κατόρθωσε να εξοντώσει όλες τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις πλην του ΕΔΕΣ.

Στις 28 Οκτωβρίου του 1941 με εντολή του ΕΑΜ ο λαός της Αθήνας, ο οποίος ήταν και εξαθλιωμένος από την κατοχική πείνα, βγήκε στους δρόμους για να πανηγυρίσει το έπος του ελληνικού λαού στα βουνά της Αλβανίας. Ακολούθησαν απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις που έκαναν τους κατακτητές να καταλάβουν ότι απέναντί τους πλέον είχαν ένα ξεσηκωμένο έθνος. Ο χειμώνας του 1941 σκότωσε στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 250 χιλιάδες ανθρώπους από την πείνα, εξαιτίας της δέσμευσης προμηθειών από τον κατοχικό στρατό. Το ΕΑΜ συνέχισε και άπλωσε τη δράση του σε όλη την Ελλάδα, προχωρώντας επίσης στον ένοπλο πλέον αγώνα με τον κλάδο του ΕΛΑΣ.

Το Μάιο του 1942 ο Άρης Βελουχιώτης μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του έκανε την εμφάνισή του στη Δομνίστα της Ευρυτανίας και μίλησε για τον ένοπλο αγώνα που ξεκίνησε ο ΕΛΑΣ. Παράλληλα με τον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ ξεκίνησε την προσπάθειά του για δημιουργία κράτους (το οποίο στη μετέπειτα φρασεολογία της Αριστεράς έμεινε γνωστό ως «Ελεύθερη Ελλάδα») σε περιοχές της υπαίθρου. Λίγους μόλις μήνες μετά, μια νέα κατάσταση διαμορφώθηκε στην ελληνική ύπαιθρο. Καθιερώθηκε ένα είδος τοπικής αυτοδιοίκησης. Άρχισε η λειτουργία των σχολείων, πατάχθηκαν οι ληστείες και οι ζωοκλοπές.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Λειτούργησαν επίσης και τα λαϊκά δικαστήρια, με δικαιοδοσία να επιβάλλουν και την θανατική ποινή. Μια «Νέα Ελλάδα» σχηματίστηκε πάνω στα βουνά. Το 1944 η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης διοργάνωσε εκλογές στις οποίες πήραν μέρος πάνω από 1.000.000 άτομα^[2], μεταξύ αυτών και γυναίκες και νέοι άνω των 18 ετών.

Η δράση του ΕΑΜ στις απελευθερωμένες περιοχές χαρακτηρίστηκε και από συγκρούσεις με άλλες οργανώσεις, όπως η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση, αλλά και με τον ΕΔΕΣ του στρατηγού Ζέρβα, με την αιτιολογία για τους μεν πρώτους ότι είχαν κακοποιό δράση στην περιοχή που έλεγχε ο ΕΛΑΣ, για τους μεν δεύτερους ότι η δράση τους ήταν προδοτική.

[Επεξεργασία] Δεκεμβριανά

Κύριο άρθρο: Δεκεμβριανά

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από την κατοχική κυβέρνηση μετά από συνεννόηση με τον Γεώργιο Παπανδρέου και την κυβέρνηση του Καΐρου αποφασίστηκε να δημιουργηθεί μια Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με την συμμετοχή 6 ΕΑΜίτων υπουργών. Αφ'ότου ξεκίνησαν οι εργασίες της νέα κυβέρνησης, με την βοήθεια των Άγγλων που είχαν στείλει τον στρατηγό Σκόμπι μαζί με πολλές στρατιωτικές δυνάμεις, αποφασίστηκε πως έως τις 10 Δεκεμβρίου θα πρέπει να έχουν αποστρατευτεί τόσο ο ΕΛΑΣ όσο και ο ΕΔΕΣ. Ωστόσο το ΚΚΕ έκρινε πως σκοπός της νέας κυβέρνησης ήταν να κυνηγήσει με τις βρετανικές δυνάμεις το άοπλο ΕΑΜ και να το εξαρθρώσει.

Στις 20 Νοεμβρίου το Πολιτικό Γραφείο, όργανο του ΚΚΕ, αποφάσισε να αντιδράσει στην απόφαση αυτή, διοργανώνοντας αντιβρετανικά συλλαλητήρια προσπαθώντας να πείσει την κυβέρνηση να αποσύρει τους Βρετανούς στρατιώτες επί ελληνικού εδάφους. Οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν στις 28 Νοεμβρίου και στις 1 Δεκεμβρίου οι υπουργοί του ΕΑΜ αποσύρθηκαν διαμαρτυρόμενοι από την κυβέρνηση Παπανδρέου.

Στις 3 Δεκεμβρίου του 1944 διοργανώνεται ένα συλλαλητήριο από το ΕΑΜ με αίτημα την αποχώρηση των Άγγλων στρατιωτών στην πλατεία συντάγματος. Η συμμετοχή στο συλλαλητήριο ήταν μεγάλη με πάνω από 100.000 πολίτες (κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν αυτό τον αριθμό στις 500.000). Το συλλαλητήριο διαλύθηκε βιαίως από τις δυνάμεις ασφαλείας που άνοιξαν πυρ με πραγματικά πυρά σκοτώνοντας 30 ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους 148. Για το πως ξεκίνησαν οι πυροβολισμοί υπάρχουν τρεις εκδοχές, α)Ένας από το πλήθος πυροβόλησε αναγκάζοντας τις δυνάμεις ασφαλείας να απαντήσουν, β)πυροβόλησε η αστυνομία ακολουθώντας οδηγίες, και γ)πυροβόλησαν Άγγλοι ακολουθώντας οδηγίες προς εξάρθρωση του ΕΑΜ.

Στις 4 Δεκεμβρίου μετά τις κηδείες των θυμάτων, έγινε και άλλο συλλαλητήριο όπου και αυτό διαλύθηκε βιαίως με νεκρούς. Ο Γεώργιος Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του η οποία δεν έγινε δεκτή από τους Άγγλους. Η σύγκρουση γενικεύτηκε καθώς ο ΕΛΑΣ αντιδρώντας στην ένοπλη καταστολή των διαδηλώσεων εισήλθε στην Αθήνα έχοντας στον έλεγχο του όλη την πόλης εκτός του κέντρου. Στο αντίθετο στρατόπεδο Έλληνες πιστοί στην κυβέρνηση Παπανδρέου, και αντικομμουνιστές τάχθηκαν υπέρ των Βρετανών υπό της διαταγές του Σκόμπι.

Ακολούθησαν πολλές μάχες με μεγάλες απώλειες. Η ενίσχυση όμως τον Άγγλων με εφεδρικές δυνάμεις από την Ιταλία έγειρε την πλάστιγγα υπέρ τους. Μετά την επίσκεψη του Τσώρτσιλ στις 25 Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς στις 30 Δεκεμβρίου διόρισε τον Δαμασκηνό ως αντιβασιλέα. Στις 3 Ιανουαρίου του 1945 ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτείται από την πρωθυπουργία και τη θέση του παίρνει ο Νικόλαος Πλαστήρας χωρίς τη συμμετοχή ΕΑΜίτων υπουργών. Στις 5 Ιανουαρίου ο ΕΛΑΣ εγκαταλείπει την Αθήνα καθώς οι απώλειες του δεν του επέτρεψαν την συνέχιση του αγώνα έναντι στις βρετανικές και εγχώρειες μη κομμουνιστικές δυνάμεις. Ακολούθησε στις 11 Ιανουαρίου η υπογραφή ανακωχής, και 12 Φεβρουαρίου η Συμφωνία της Βάρκιζας.

Έτσι το ΕΑΜ έπαψε να αντιστέκεται πολιτικά και στρατιωτικά, παρόλο που τμήμα του ΕΛΑΣ συνέχισε την αντίσταση.

Πηγές

1. ↑ Kostas Myrsiades, Cultural Representation in Historical Resistance: Complexity and Construction in Greek Guerrilla Theater, Bucknell University Press 1999, σελ.25, ISBN 978-0-8387-5407-8
2. ↑ Σκουλάτου, Β., Δημακόπουλου, Ν. & Κόνδη, Σ., Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, σελ. 269-291, Κεφάλαιο ΚΖ, Τόμος ΙΔ, Αθήνα 1977
3.  
4. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%91%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%9C%CE%AD%CF%84%CF%89%CF%80%CE%BF