Κι όσοι κατά καιρούς έχουνε προσάψει στη δημοκρατία κάποιο επίθετο -την είπαν βασιλευομένη ή βασιλευόμενη, προεδρευόμενη, προεδρική, άμεση, έμμεση, αντιπροσωπευτική, κοινοβουλευτική, χριστιανική, λαϊκή, σοσιαλιστική, οικονομική, περιεκτική και άλλα πολλά ίσως- είναι είτε 1) γιατί δεν έχουν διαβάσει τα δύο βασικά κείμενα που μιλάνε για τη Δημοκρατία, τα Πολιτικά και την Αθηναίων Πολιτεία και τα δύο του Αριστοτέλη είτε 2) γιατί, αν τα διάβασαν δεν τα κατανόησαν είτε 3) γιατί, αν τα διάβασαν και τα κατανόησαν, τα αγνόησαν, νομίζοντας ότι βρήκαν τους «αιώνιους» νόμους που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η Δημοκρατία είναι μία και μόνο μία και χωρίς επίθετα.
Λέει ο Αριστοτέλης (Αριστ. Πολ. Ε, 1310α 12-22) ότι σε κάθε πολίτευμα (και σε κάθε πολιτικό κίνημα, θα συμπληρώναμε) αντιστοιχεί η ανάλογη παιδεία. ’λλη είναι η οικονομία των μη δημοκρατικών πολιτευμάτων και κινημάτων και άλλη η δημοκρατική οικονομία. ’λλη είναι η πολεοδομία των μη δημοκρατικών πολιτευμάτων και κινημάτων και άλλη η δημοκρατική πολεοδομία. Και να υπενθυμίσουμε βέβαια πως ακολουθούμε στην κατηγοριοποίηση των πολιτευμάτων την αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη. Κατ’ αυτή τα πολιτεύματα είναι, όλα κι όλα, τρία. Κάθε πολίτευμα λοιπόν, ανεξάρτητα από το πώς αυτό το ίδιο αυτοαποκαλείται, είναι στην πραγματικότητα ή Mοναρχία ή Oλιγαρχία ή Δημοκρατία.
Η ειδοποιός διαφορά των τριών, όλων κι όλων, πολιτευμάτων είναι ο κυρίαρχος τρόπος ανάδειξης των αρχόντων. Έτσι η Μοναρχία αποκτά νέο άρχοντα με βάση το κληρονομικό δικαίωμα, όταν εκλείψει ο μονάρχης από φυσικό θάνατο ή δολοφονία, η Ολιγαρχία ανανεώνει τους άρχοντές της με εκλογή και τέλος η Δημοκρατία έχει σαν κυρίαρχο τρόπο αλλαγής των αρχόντων της την κλήρωση. Να επισημάνουμε πως στην αρχαία Αθήνα τα 99,14% των αρχόντων της αναδείχνονταν με κλήρωση! Να τονίσουμε και πάλι πως η μοναρχία αποκτά κάποιο καινούργιο άρχοντα με βάση το κληρονομικό δίκαιο και η ολιγαρχία λέει ότι ανανεώνει τους άρχοντές της, αλλά στην πραγματικότητα επανεκλέγει τους περισσότερους και λίγους αλλάζει με καινούργιους. Αντίθετα η δημοκρατία, μονάχα αυτή, αλλάζει πάντα όλους τους κληρωτούς της άρχοντες και στη θέση τους κληρώνονται καινούργιοι. Γι’ αυτό στη δημοκρατία οι πολίτες δε χωρίζονται σε άρχοντες και αρχόμενους. Όλοι θα περάσουν αναπότρεπτα από την εξουσία και κανείς δε θα καθίσει σ’ αυτή περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Η δημοκρατία δεν έχει επαγγελματίες πολιτικούς και δικαστές.
Να μην παραλείψουμε να επισημάνουμε πως και τα τρία πολιτεύματα χρησιμοποιούν και το διορισμό για την ανάδειξη κάποιων αρχόντων. Βέβαια η μοναρχία τον χρησιμοποιεί κατά κόρο, η ολιγαρχία πάρα πολύ, ενώ στη δημοκρατία οι διορισμένοι είναι ελάχιστοι και απλά βοηθητικοί και εξαρτώνται από τους ενιαύσιους κληρωτούς άρχοντες που τους διόρισαν και είχαν και την ευθύνη γι’ αυτούς.
Έτσι, για παράδειγμα, θα πούμε ότι ο Κοινοβουλευτισμός είναι ολιγαρχική πολιτειακή παραλλαγή, είναι μια Φιλελεύθερη Ολιγαρχία, αφού χρησιμοποιεί την εκλογή για ανάδειξη των αρχόντων του, αλλά παρέχει και κάποιες ελευθερίες. Αντίθετα ο Φασισμός, ο Ναζισμός και ο Κομμουνισμός είναι Ολοκληρωτικές Ολιγαρχίες, μια και χρησιμοποιούν την εκλογή για την ανάδειξη των αρχόντων αλλά δεν παρέχουν τις ελευθερίες που παρέχει ο Κοινοβουλευτισμός.
Και εδώ χρωστάμε ίσως κάποια εξήγηση σαφέστερη, για να μην υπάρξουν παρερμηνείες. Το πολίτευμα στο οποίο ζούμε είναι ο Κοινοβουλευτισμός. Είναι πολίτευμα αγγλικής προέλευσης, προέρχεται από την προσπάθεια να περιορισθεί η Μοναρχία, είναι δηλαδή συρρικμωμένη Μοναρχία· έχει βέβαια μιμηθεί επιφανειακά πολλούς θεσμούς από την αρχαία ελληνική Δημοκρατία κι έχει σφετερισθεί και το όνομά της. Ο Κοινοβουλευτισμός όμως δεν είναι Δημοκρατία αλλά μια ολιγαρχική πολιτειακή παραλλαγή: οι Αρχαίοι Έλληνες και ο Αριστοτέλης θα τον κατέτασσαν σαφώς στην Ολιγαρχία, μια και χρησιμοποιεί την εκλογή κυρίως σαν τρόπο ανάδειξης και εναλλαγής των αρχόντων. Ο Κοινοβουλευτισμός είναι Φιλελεύθερη Ολιγαρχία θα λέγαμε κι εμείς, υιοθετώντας την ονομασία που έδωσε ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο πολίτευμα αυτό. Και δεν είναι καν σαν την αρχαιοελληνική Ολιγαρχία, που ήταν συρρικνωμένη Δημοκρατία.
Για άλλα πολιτεύματα, όπως ο Φασισμός, ο Ναζισμός και ο Κομμουνισμός, θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο Ολοκληρωτικές Ολιγαρχίες, μια και χρησιμοποιούν ή -καλύτερα- ψευτοχρησιμοποιούν και την εκλογή σαν τρόπο ανάδειξης και εναλλαγής των αρχόντων. Πάντως ο Κοινοβουλευτισμός, επειδή είναι το περισσότερο απομακρυσμένο από τη Μοναρχία πολίτευμα και είναι το καλύτερο από τα υπάρχοντα. Αλλη φορά θα κάνουμε μια λεπτομερή σύγκριση της Δημοκρατίας με τον Κοινοβουλευτισμό για να γίνουν καταφανείς οι διαφορές τους. Πάντως αν θέλαμε να παρουσιάσουμε σχηματικά πάνω σε μια ευθεία τα πολιτεύματα θα έδιναν την ακόλουθη γραφική παράσταση:
Δ ΑΕΟ Κ (ΦΟ) ΟΟς Μ
Όπου: Δ=Δημοκρατία, ΑΕΟ=Αρχαιο-Ελληνική Ολιγαρχία, Κ=Κοινοβουλευτισμός (Φιλελεύθερη Ολιγαρχία), ΟΟς=Ολοκληρωτικές Ολιγαρχίες, Μ=Μοναρχία.
A. KONTOΣ
φιλόλογος-γλωσσολόγος, νομικός, κοινωνιολόγος.
dimokratia.org
thalamofilakas
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου