Δεν είναι μονόδρομος η παρατεταμένη ύφεση

Λεωνίδας Βατικιώτης
Τι αποκαλύπτει έρευνα του αμερικανού οικονομολόγου Μαρκ Βάισμπροτ και του ισπανού Χουάν Αντόνιο Μοντεσίνο
Την υπαρκτή δυνατότητα να αποδράσει η Ελλάδα από τον εφιάλτη χωρίς τέλος που ζει τα τελευταία χρόνια υποδεικνύει με πειστικό και επιστημονικά άρτιο τρόπο μελέτη για....
την ελληνική οικονομία που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες. Συντάκτες της είναι ο αμερικανός οικονομολόγος Μαρκ Ουάισμπροτ, ο οποίος έχει κι άλλες φορές τοποθετηθεί επάνω στο «ελληνικό πρόβλημα» (ενώ τον Μάιο του 2010 έδωσε συνέντευξη και στα Επίκαιρα), και ο ισπανός Χουάν Αντόνιο Μοντεσίνο. Ο τίτλος της έκθεσης είναι: «Επιπλέον δεινά χωρίς όφελος για την Ελλάδα. Αξίζει το ευρώ το κόστος μιας υφεσιακής δημοσιονομικής πολιτικής και εσωτερικής υποτίμησης;»*.

Σημείο αφετηρίας των συγγραφέων αποτελεί η παταγώδης αποτυχία των οικονομικών πολιτικών που έχουν εφαρμοστεί υπό τις οδηγίες της Τρόικας. Το μέγεθος της αποτυχίας ξεχωρίζει από όποια οπτική γωνία κι αν εξετάσει κάποιος την ελληνική οικονομία: από τη σκοπιά του κοινωνικού κόστους, από τη σκοπιά των ονομαστικών στόχων (μείωση του δημόσιου χρέους) ακόμη και από την πρόοδο που έχει συντελεστεί στην λεγόμενη εσωτερική υποτίμηση.
Τριπλασιασμός ανεργίας, διπλασιασμός αυτοκτονιών
Οι συγγραφείς της μελέτης υπογραμμίζουν από τις πρώτες κιόλας σελίδες της το τεράστιο κοινωνικό και ανθρώπινο κόστος που συνοδεύει την εφαρμογή των Μνημονίων. Κορυφαίο όλων ο τριπλασιασμός της ανεργίας που από 7,7% όπου βρισκόταν πριν το ξέσπασμα της κρίσης οδηγήθηκε το Νοέμβριο του 2011 στο 20,9% με τις προοπτικές (όπως περιγράφονται από την σχεδιαζόμενη απόλυση 150.000 δημοσίων υπαλλήλων) να παραμένουν ζοφερές. Επίσης γίνεται επίκληση σε πρόσφατη μελέτη του έγκυρου διεθνούς ιατρικού περιοδικού Lancet που κάνει λόγο για υπερδιπλασιασμό των αυτοκτονιών, ανθρωποκτονιών και δεικτών εγκληματικότητας από το 2007 μέχρι το πρώτο μισό του 2011. Ως σημαντικότερη αδυναμία των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής που εφαρμόζονται στην Ελλάδα αναγνωρίζονται οι εκτεταμένες περικοπές δαπανών «που μειώνουν την ενεργό ζήτηση στην οικονομία, οδηγώντας την σε περαιτέρω συρρίκνωση. Αυτή μειώνει τα δημόσια έσοδα, καθώς οι πληρωμές φόρων πέφτουν μαζί με το εισόδημα». Στην μελέτη πραγματικά σοκάρει η σύγκριση της μείωσης του ΑΕΠ στην Ελλάδα κατά 15,8% με ό,τι έχει συμβεί σε άλλες χώρες που βρέθηκαν πρόσφατα σε παρόμοια θέση, όπως η Αργεντινή ή η Νότια Κορέα. «Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες με τις μεγαλύτερες απώλειες στην παραγωγή λόγω οικονομικής κρίσης κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα». Παγκόσμια πρωτοτυπία διεκδικεί η Ελλάδα με άλλα λόγια.
Πέτυχαν εσωτερική …ανατίμηση
Τα αποτελέσματα παρόλα αυτά είναι εντελώς αναντίστοιχα των θυσιών, με την εσωτερική υποτίμηση να έχει αποτύχει παταγωδώς! «Μετά από τέσσερα χρόνια ύφεσης και υπερτριπλασιασμό της ανεργίας, δεν φαίνεται να υπάρχει καμία πρόοδος στην Ελλάδα προς την επίτευξη μιας “εσωτερικής υποτίμησης”. Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία με βάση το μοναδιαίο κόστος εργασίας, σύμφωνα με το ΔΝΤ, ήταν ελαφρώς υψηλότερη το 2010 απ’ ό,τι ήταν το 2006, ενώ με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) τον Ιανουάριο του 2011 ήταν περίπου 7,6% υψηλότερη σε σύγκριση με το 2006. Με άλλα λόγια, τέσσερα χρόνια ύφεσης και η αδιάκοπη καθοδική πίεση στους μισθούς έχουν αποτύχει να υποτιμήσουν το νόμισμα, σε πραγματικούς όρους για την Ελλάδα. Η πέμπτη αξιολόγηση του ΔΝΤ σημειώνει ότι το 2011 η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία παρέμεινε αμετάβλητη, παρά την μικρή πτώση του μοναδιαίου κόστους εργασίας κατά 2,5%. Η τελευταία μάλιστα εξουδετερώθηκε από την ανατίμηση του ευρώ το πρώτο εξάμηνο του έτους. Οποιαδήποτε στιγμή, μια ανατίμηση του ευρώ μπορεί εύκολα να εξαλείψει την μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας που μπορεί να πετύχει η Ελλάδα», σημειώνουν εύστοχα οι δύο οικονομολόγοι! Ανάλογο φιάσκο θα αποδειχθεί και ο στόχος μείωσης του δημόσιου χρέους στο 120,5% του ΑΕΠ, μετά την επιτυχή εφαρμογή του προγράμματος ανταλλαγής των ελληνικών ομολόγων. Οι συγγραφείς κατ’ αρχήν υπογραμμίζουν πόσο έξω έχουν πέσει μέχρι στιγμής τα στελέχη του ΔΝΤ σε όποιες σχετικές προβλέψεις έχουν διατυπώσει. Ακόμη ωστόσο και από τις μελέτες του ΔΝΤ δεν λείπουν σενάρια που προδικάζουν ότι το δημόσιο χρέος θα ανέλθει στο 138% του ΑΕΠ κι όχι στο 120%. Οι Ουάισμπροτ και Μοντεσίνο παρουσιάζουν ένα άλλο τρίτο σενάριο, που προκύπτει από τα προγράμματα λιτότητας και τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν στην πορεία του ΑΕΠ, δημιουργώντας αλλεπάλληλα σοκ. Βάσει αυτής της πρόβλεψης το χρέος θα ανέλθει στο 144% του ΑΕΠ το 2020. Ιδιαίτερη προσοχή ωστόσο οι συγγραφείς αποδίδουν στο ασυνήθιστα υψηλό κόστος για τόκους που θα καταβάλλουν οι ελληνικοί προϋπολογισμοί. «Για το 2011 είναι 6,8% του ΑΕΠ. Υπό την προϋπόθεση μιας επιτυχούς συμφωνίας ανταλλαγής που θα περιλαμβάνει ένα κούρεμα υπολογιζόμενο τώρα στα 100 δισ. ευρώ, το μέγεθος αυτό πέφτει στο 4,9% το 2012. Τον επόμενο χρόνο όμως εκτινάσσεται και μέχρι το 2015 παραμένει πάνω από 6%. Είναι ένα πολύ μεγάλο βάρος για τόκους υπό οποιαδήποτε διεθνή σύγκριση». Ο πίνακας που παραθέτουμε αποδεικνύει πόσο αναποτελεσματική είναι το πρόγραμμα ανταλλαγής σε αυτό το θέμα ακόμη κι αν ολοκληρωθεί επιτυχώς. Αντικρουόμενα συμφέροντα Διερευνώντας τις εναλλακτικές λύσεις απέναντι σε αυτό το χρονικό προαναγγελθείσης αποτυχίας ο Μ. Ουάισμπροτ και ο Χ. Α. Μοντεσίνο υπογραμμίζουν τα ανταγωνιστικά συμφέροντα μεταξύ των ευρωπαϊκών και των ελληνικών αρχών. «Δέκα χρόνια πριν, γράφοντας στα απόνερα της παύσης πληρωμών της Αργεντινής, ο Τζορτζ Σόρος τόνιζε ότι οι πιστωτές ως ομάδα έχουν συμφέρον να τιμωρούν ανάλογες παύσεις πληρωμών: “Η μόνη εγγύηση που έχει ο δανειστής είναι τα δεινά που ο δανειζόμενος θα υποστεί αν προβεί σε παύση πληρωμών”. Οι ευρωπαϊκές αρχές εξετάζουν την θέση της Ελλάδας κυρίως από τη σκοπιά του δανειστή. Από αυτή τη θέση δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό να είναι επώδυνη η προσαρμογή. Παραπέρα, αν η Τρόικα προσέφερε ένα πρόγραμμα που θα επέτρεπε στην γρήγορη ανάκαμψη της Ελλάδας, τότε Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ισπανία και Ιταλία θα ανέμεναν κάτι ανάλογο». Ας μην απορούμε λοιπόν για τις κοινωνικά ολέθριες πολιτικές που επιβάλλουν ΕΕ και ΔΝΤ στην Ελλάδα.
Παύση πληρωμών και έξοδος από το ευρώ
Οι δύο οικονομολόγοι ως μοναδική λύση απέναντι στα αδιέξοδα και τις ωδίνες των Μνημονίων προτείνουν χωρίς περιστροφές την οριστική εγκατάλειψη των προγραμμάτων λιτότητας και επίσης την μονομερή παύση πληρωμών και την έξοδο από το ευρώ. «Το πλησιέστερο ιστορικό παράδειγμα τέτοιας παύσης πληρωμών και υποτίμησης είναι η Αργεντινή το 2001 – 2002. Έπειτα από την ανεπιτυχή αναζήτηση μιας “εσωτερικής υποτίμησης” μέσω μιας ύφεσης που διήρκεσε 3,5 χρόνια, μείωσε το ΑΕΠ κατά 16% και συσσώρευσε στην πορεία ένα μη βιώσιμο χρέος η Αργεντινή ανακοίνωσε τον Δεκέμβριο του 2001 παύση πληρωμών στο δημόσιο χρέος της. Λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Ιανουάριο του 2002, εγκατέλειψε τη σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία (με το πέσο να έχει συνδεθεί στο 1 προς 1 με το δολάριο). Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η επιδείνωση της χρηματοοικονομικής κρίσης και η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος. Η Αργεντινή έχασε περίπου 5% του ΑΕΠ το πρώτο τρίμηνο του 2002. Ωστόσο, η μείωση διάρκεσε μονάχα ένα τρίμηνο. Τα επόμενα 6 χρόνια η οικονομία αναπτύχθηκε 63% και 9 χρόνια μετά τη στάση πληρωμών έχει αναπτυχθεί πάνω από 90%. Μέσα σε τρία χρόνια, δηλαδή το πρώτο τρίμηνο του 2005, η Αργεντινή είχε ξεπεράσει το προ κρίσης επίπεδο του ΑΕΠ. Αξίζει να σημειωθούν οι αξιοσημείωτες κοινωνικές συνέπειες της ανάκαμψης για την Αργεντινή. Μολονότι η οικονομία πέρασε από σύντομη επιβράδυνση κατά την διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης του 2009, η απασχόληση στην Αργεντινή βρίσκεται σε επίπεδο ρεκόρ. Η φτώχεια και η ακραία φτώχεια έχουν μειωθεί κατά δύο τρίτα και οι κοινωνικές δαπάνες έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί σε πραγματικούς όρους, μετά την παύση πληρωμών». Οι συγγραφείς τέλος απορρίπτουν τον ισχυρισμό ότι η ανάκαμψη της Αργεντινής οφείλεται στις εξαγωγές βασικών εμπορευμάτων και δη σόγιας. Το μυστικό της αργεντίνικης επιτυχίας έγκειται στην απαλλαγή από το χρέος και την λιτότητα και στην άνοδο της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Επισημαίνουν τέλος ότι η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση από την Αργεντινή για να ανακοινώσει παύση πληρωμών και νομισματική ανεξαρτησία! Ο πρωτότυπος τίτλος της 20σέλιδης μελέτης που κυκλοφόρησε από το Κέντρο Οικονομικής και Πολιτικής Έρευνας (CEPR) είναι «More pain, no gain for Greece: Is the euro worth the costs of the pro-cyclical fiscal policy and internal devaluation?» και βρίσκεται αναρτημένη στην σελίδα http://www.cepr.net/documents/publications/greece-2012-02.pdf Στον ίδιο ιστότοπο και στη σελίδα http://www.cepr.net/documents/publications/greece-2012-02-greek.pdf βρίσκεται επίσης η μελέτη αναρτημένη και στα ελληνικά. Η μετάφραση είναι της Χριστίνας Λασκαρίδη.
(Επίκαιρα, 8 -14 Μαρτίου 2012)