Αρχαίοι Φίλιπποι: Διαχρονική κοιτίδα πολιτισμού

Η Βασιλική Α’, στο βόρειο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου, ήταν η πρώτη εκκλησία που ανασκάφηκε. Εχει εντυπωσιακό άμβωνα στο κέντρο και πιθανότατα εδώ βρισκόταν ο θρόνος του επισκόπου.

Μόλις 15 χιλιόμετρα από την Καβάλα και άλλα 21 από τη Δράμα απέχει ένας από τους πιο αξιόλογους και φημισμένους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και ο πιο σημαντικός της
Ανατολικής Μακεδονίας. Από το 1914 που ξεκίνησαν οι ανασκαφές, στο σημείο αυτό συντελείται μια διαχρονική “συνάντηση” πολιτισμών. Τα ερείπια των μνημείων που βρίσκονταν εγκλωβισμένα στα διάφορα στρώματα του εδάφους έρχονται στο φως για να δώσουν στους ειδικούς πληροφορίες σχετικά με τη ζωή, τις συνήθειες και τις λατρείες των ανθρώπων που έζησαν εδώ σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Ελάτε μαζί μας για μία περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και στη συνέχεια για μία βόλτα στην πόλη της Δράμας.

Ιστορία με αφετηρία το 5.000 π.Χ.

Στην περιοχή των Φιλίππων οργανωμένη ζωή υπήρξε πολύ πριν από τον βασιλιά Φίλιππο – ήδη από την προϊστορική εποχή. Αφετηρία θεωρείται το 5.000 π.Χ. και η ανθρώπινη παρουσία συνεχίστηκε αδιάλειπτα ως την πρώιμη εποχή του σιδήρου (μεταξύ 1050 και 700 π.Χ.).

Ο οικισμός εκείνος εγκαταλείφθηκε για να αναπτυχθεί ένας άλλος πιο δυτικά, στην κορυφή του οχυρού λόφου.

Το 360 π.Χ., στην ακρόπολη αυτή, Θάσιοι με αρχηγό τον Καλλίστρατο ίδρυσαν την αποικία των Κρηνιδών. Η οποία βρισκόταν πάνω στον μόνο δρόμο που ένωνε το εσωτερικό της αρχαίας Θράκης με τα παράλια και περνούσε ανάμεσα στους πρόποδες του Ορβήλου όρους και στα έλη.

Ετσι κατάφεραν να εξασφαλίσουν στη Θάσο πρόσβαση σε γεωργικά προϊόντα, σε ξυλεία και στα ορυχεία του Παγγαίου. Μόλις 5 χρόνια αργότερα, φοβούμενοι τις θρακικές φυλές της περιοχής, προσέφυγαν για προστασία στον βασιλιά Φίλιππο Β’, ο οποίος κατέλαβε την πόλη το 356 π.Χ., την οχύρωσε, τη μετονόμασε και εγκατέστησε εκεί Μακεδόνες αποίκους.

Χάρη στα νέα ορυχεία χρυσού που ανακαλύφθηκαν σε κοντινή περιοχή, η πόλη απέκτησε ισχυρή οικονομία.

Μετά μια περίοδο παρακμής, επανήλθε στο προσκήνιο το 42 μ.Χ., όταν έγινε εδώ η περίφημη μάχη των Φιλίππων ανάμεσα στους ρωμαϊκούς στρατούς των δημοκρατικών του Βρούτου και του Κάσσιου και των συνεχιστών της πολιτικής του Ιουλίου Καίσαρα, Οκταβιανού και Αντώνιου (όπου ηττήθηκαν οι δημοκρατικοί).

Οι πληροφορίες σχετικά με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος είναι λίγες σε σχέση με εκείνες των επόμενων περιόδων, επειδή τα μνημεία που έχουν ανασκαφεί ανήκουν κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Οι Φίλιπποι μετατράπηκαν σε αυτοκρατορική αποικία και τόπο εγκατάστασης βετεράνων στρατιωτικών. Μεταξύ 49-50 μ.Χ. η παράδοση προσθέτει στην ιστορία τους ένα σημαντικό, για τους χριστιανούς, γεγονός: την άφιξη του Αποστόλου Παύλου. Με την επικράτηση του χριστιανισμού τον 4ο αιώνα, στα σημεία όπου βρίσκονταν κατεστραμμένα δημόσια κτίρια υψώθηκαν μεγαλόπρεποι χριστιανικοί ναοί (τρεις από τους οποίους υπάρχουν σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο) και οι Φίλιπποι έγιναν προσκυνηματικό κέντρο.

Η παρακμή ξεκίνησε στο τέλος του 6ου αιώνα και στις αρχές του 7ου, επειδή οι κάτοικοι δεν είχαν πλέον τη δυνατότητα να αναστηλώσουν τα κτίρια που έπληξαν καταστροφικοί σεισμοί.

Οι σλαβικές επιδρομές χειροτέρεψαν την κατάσταση κι έτσι πολλοί εγκατέλειψαν την πόλη, που τελικά ερήμωσε τον 14ο αιώνα με την εμφάνιση των Τούρκων.

Κατά την αποκατάσταση του θεάτρου των Φιλίππων το 1950 έγινε εκτεταμένη χρήση τσιμέντου. Παρ’ όλα αυτά το μνημείο παραμένει εντυπωσιακό και είναι από τα αρχαιότερα της πόλης, με παρεμβάσεις που έγιναν από τους Ρωμαίους για τη χρήση του ως αρένα.

Από το αρχαίο θέατρο στη “φυλακή του απόστολου Παύλου”
Η παλιά εθνική οδός, αν και δεν χρησιμοποιείται πια, χωρίζει τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων σχεδόν στη μέση. Οι πληροφορίες σχετικά με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος είναι λίγες σε σχέση με τις πόλεις των επόμενων περιόδων, επειδή τα μνημεία που έχουν ανασκαφεί ανήκουν κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Οι αρχαιολόγοι έχουν διακρίνει το βόρειο από το νότιο τμήμα. Στο πρώτο εντάσσεται το θέατρο του 4ου αιώνα, που έκτισε πιθανότατα ο Φίλιππος, ιερά, η Βασιλική Α’ (5ου-6ου αιώνα), η λεγόμενη φυλακή του Αποστόλου Παύλου και η Βασιλική Γ’ (4ος -6ος αιώνας).

Αποψη της Βασιλικής Α. Η εκκλησία είχε δύο ορόφους. Τα στοιχεία της διακόσμησής της, όπως τα μαρμάρινα δάπεδα ή οι καλύψεις των τοίχων, φανερώνουν τη μεγάλη οικονομική ισχύ της πόλης την περίοδο που κτίστηκε.

Στο δεύτερο τμήμα υπάρχουν ίχνη της θεωρούμενης ως Εγνατίας οδού και τα δημόσια κτίρια της πόλης, η περίφημη Βασιλική Β’, το Οκτάγωνο, το Επισκοπείο, το Βαλανείο.

Ψηλά πάνω στον λόφο βρίσκεται η Ακρόπολη και στο εσωτερικό της ο τετράπλευρος πύργος των υστεροβυζαντινών χρόνων. Γύρω του υπάρχει βυζαντινό τείχος θεμελιωμένο πάνω σ’ εκείνο της εποχής του Φιλίππου.

Το τείχος ξεκινώντας από εδώ περιέκλειε τμήμα της πεδιάδας. Η περίμετρός του έφτανε τα 3,5 χλμ. και είχε ισχυρούς πύργους. Για να ανέβετε εδώ από το μονοπάτι θα χρειαστείτε περίπου 45 λεπτά.

Ο τρούλος της Βασιλικής Β’ κατ’ άλλους κατέρρευσε πριν ολοκληρωθεί το μνημείο και κατ’ άλλους λίγο μετά την ολοκλήρωσή του, λόγω σεισμών. Πάντως, η αρχιτεκτονική της εκκλησίας φανερώνει ότι ήταν κτισμένη στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης.

Στο βόρειο τμήμα. Το αρχαίο θέατρο είναι αυτό που θα δείτε πρώτο μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο. Εχει γίνει ακόμη πιο διάσημο τα τελευταία χρόνια χάρη στα πολιτιστικά δρώμενα που διοργανώνονται εδώ, με σημαντικότερο το φεστιβάλ αρχαίου δράματος.

Το εντυπωσιακό μνημείο είναι από τα αρχαιότερα οικοδομήματα της πόλης, ενώ παρεμβάσεις έγιναν από τους Ρωμαίους για να χρησιμοποιηθεί ως αρένα. Η αποκατάσταση που έγινε το 1950, πάντως, το έχει… ενισχύσει με μεγάλες δόσεις μπετόν – κάτι που αλλοιώνει την εικόνα του.

Το συγκρότημα του Οκταγώνου βρίσκεται στη νότια πλευρά του αρχαιολογικού χώρου, αλλά έχει ξεχωριστή περίφραξη και φύλαξη. Εχει δυο άμβωνες – κάτι που είναι σπάνιο, όπως και το σύνθρονο που βρίσκεται δεξιά από τα ψηφιδωτά με τα λατρευτικά και τα φυτικά ή ζωικά σύμβολα.

Το επόμενο αξιόλογο μνημείο μπροστά στο οποίο θα βρεθείτε είναι η Βασιλική Α’ με εγκάρσιο κλίτος και μεγαλοπρεπή γλυπτικό διάκοσμο. Είναι η πρώτη εκκλησία που ανασκάφηκε και το συγκρότημά της είναι τεράστιο. Μετά την καταστροφή της, στη νοτιοδυτική άκρη του αιθρίου χτίστηκε παρεκκλήσι κάτω από το οποίο υπάρχει μια δεξαμενή: η παράδοση λέει πως ήταν η φυλακή του Αποστόλου Παύλου και είχε μετατραπεί σε χώρο λατρείας.

Τα τενάγη
Αιώνες πριν, οι απέραντες εκτάσεις που αντικρίζετε γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων και ονομάζονται τενάγη, ήταν έλος. Η πιο αξιόλογη προσπάθεια για την αποξήρανσή τους -εκτός από αυτήν που έγινε το 1930 για να μοιραστούν αγροτικοί κλήροι στους πρόσφυγες -ανήκει στον Φίλιππο Β’ βασιλιά της Μακεδονίας, τον 4ο αιώνα π.Χ. Κι αυτό γιατί έγκαιρα αντιλήφθηκε ότι η νέα πόλη που δημιούργησε και βάφτισε δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί όσο τα έλη έφταναν στις παρυφές της και εξαφάνιζαν την καλλιεργήσιμη γη.

Λεπτομέρεια από την περίφημη Βασιλική Β’. Η αναστήλωσή της έγινε μεταξύ 1995-6 με όλες τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στο θέατρο των Φιλίππων, εδώ νέο υλικό χρησιμοποιήθηκε σε ποσοστό μικρότερο του 10%.
Πηγη