Οι Στοές των μυστηρίων και της σιωπής

Θρησκεία ή αίρεση, οι Τέκτονες επί δύο αιώνες προκαλούν απορίες, προβληματισμό έως και φόβο
Της Μαριλένας Παναγή 

Το «μυστικό» προκαλεί φόβο, ό,τι δεν ξέρει ο άνθρωπος τον τρομάζει, ό,τι δεν μπορεί να γνωρίζει ένα κράτος το θεωρεί απειλή, ό,τι δεν...
... μπορούν να γνωρίζουν με πάσα βεβαιότητα οι εκκλησιαστικές Αρχές αποτελεί αίρεση. Και καταδιώκονται αυτοί που ασπάζονται το «μυστικό» και όσο καταδιώκονται τόσο περισσότερο κρύβονται, για να προστατευθούν και έτσι το μυστήριο γύρω τους μεγαλώνει όπως μεγαλώνουν και τα μυστικά που κουβαλούν στις «αποσκευές» τους. Από την άλλη, όμως, ευλόγως διερωτάται κάποιος: αφού δεν υπάρχει κάτι το παράνομο, το ανήθικο, το αντιθρησκευτικό, γιατί να είναι μυστικό; Γιατί πρέπει να κλείνονται σε Στοές οι οποίες είναι σφραγισμένες για τους «έξω» και δεν ανοίγουν τις πόρτες τους στους υπόλοιπους, όπως κάνει το κράτος με τις δημόσιες υπηρεσίες ή η Εκκλησία με τους ναούς της;

Γιατί, αφού δεν είναι «θρησκεία», έχουν μυστικές τελετουργίες στις οποίες για να συμμετέχει κάποιος πρέπει πρώτα να «δοκιμαστεί» και να υποσχεθεί ότι ποτέ δεν θα αποκαλύψει τι συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες; Θέσεις αντικρουόμενες οι οποίες, αν και διανύουμε τον τρίτο αιώνα από τότε που άρχισαν να διατυπώνονται στην Κεντρική Ευρώπη δεν έχουν ακόμα αναλυθεί, δεν έχουν ακόμα ξεκαθαρίσει και καμία απάντηση δεν έχει δοθεί τουλάχιστον στο ευρύ κοινό το οποίο, το μόνο που «ακουστά έχει» είναι για τα «μυστικά της Μασονίας» ή αλλιώς του Τεκτονισμού.

Η Εκκλησία θεωρεί τον Τεκτονισμό αίρεση για αυτό και από την εμφάνισή του, τον 18ο αιώνα μ.Χ τάχθηκε ενάντια στην ανάπτυξή του. Η παρουσία βεβαίως, τότε, και κληρικών στις Τεκτονικές Στοές, σύγχυζε κάπως τα πράγματα. Ο τρόπος όμως λειτουργίας τους και η απόλυτη προϋπόθεση για μύηση, που είναι η πίστη σε ένα Θεό, τον «μεγάλο Αρχιτέκτονα», οδήγησε την Εκκλησία στην Ευρώπη να κατατάξει το κίνημα στον κατάλογο των αιρέσεων κάτι το οποίο δεν έχει φυσικά αλλάξει μέχρι σήμερα. Παρόμοια στάση τήρησε και η «Υψηλή Πύλη» επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ και στη σύγχρονη εποχή τα διάφορα πολιτεύματα τάχθηκαν ενάντια στον Τεκτονισμό. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η πρώην Ανατολική Γερμανία, όπου με διατάγματα οι Τεκτονικές Στοές είχαν κλείσει. Οι μελετητές που ασχολήθηκαν με το θέμα καταλήγουν στο γενικό συμπέρασμα ότι η καταδίωξη αυτή οφείλεται στην άγνοια του «μυστικού», αν και οι διάφορες ιστορικές πηγές αποδεικνύουν ότι όντως οι μυστικές αυτές «εταιρείες» διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα διάφορα επαναστατικά κινήματα της εποχής. Μάλιστα ένα από αυτά τα επαναστατικά κινήματα θεωρείται και η Φιλική Εταιρεία, που προώθησε με μυστικότητα την ιδέα για την Ελληνική Επανάσταση. Στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, η μυστικότητα του τεκτονισμού σε σχέση με την ιστορία έχει συνδεθεί αρκετά, αφού εκτός από την Φιλική Εταιρεία, οι Έλληνες Τέκτονες με καλό (ή ύποπτο για κάποιους) τρόπο, συνδέονται ακόμα και με τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59 στην Κύπρο.

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια κάποιες κυπριακές Τεκτονικές Στοές λειτουργούσαν υπό τη Μεγάλη Στοά της Ελλάδας, γεγονός που προσδίδει στο κίνημα μια εθνική μάλλον διάσταση, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ιστορία και τη δομή της κοινωνίας.

Οι πρώτες ελληνικές Στοές άρχισαν να δημιουργούνται από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του Τεκτονισμού στην Κεντρική Ευρώπη και μέλη τους ήταν κυρίως έλληνες των παροικιών στο εξωτερικό. Στην Κύπρο η αρχή για τη δημιουργία Τεκτονικών Στοών έγινε από Κύπριους που σπούδασαν στην Ελλάδα, εντάχθηκαν στις ελληνικές Στοές και με την επιστροφή τους στο νησί προώθησαν και υλοποίησαν αυτή την ιδέα.

«Ο τεκτονισμός στην ελληνική κοινωνία του 18ου αιώνα»
Προσφάτως κυκλοφόρησε το βιβλίο της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Κύπρου Ίλιας Χατζηπαναγιώτη- Sangmeister, το οποίο αναλύει, για πρώτη φορά, τον Τεκτονισμό στην ελληνική κοινωνία και γραμματεία του 18ου αιώνα. Η μελέτη αυτή που βασίστηκε κυρίως σε γερμανόφωνες πηγές, καταδεικνύει το μέγεθος της συμμετοχής των Ελλήνων, εμπόρων κατά κύριο λόγο, στο τεκτονικό κίνημα της Εποχής.

Η μελέτη και έρευνα του ζητήματος του Τεκτονισμού θεωρείται πολύ δύσκολη υπόθεση. Όπως αναφέρει και η κ. Χατζηπαναναγιώτη στο εισαγωγικό της σημείωμα, «αν αφήσουμε στην άκρη το μεγάλο ζήτημα των ιδεολογικών παραγόντων, και εννοώ κυρίως τις ποικίλες θεωρίες περί συνωμοσιών, οι οποίες από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά οδήγησαν στη δαιμονοποίηση του τεκτονισμού, στην περιθωριοποίηση του ως ερευνητικού θέματος, συνέβαλε και το γεγονός ότι ο εντοπισμός σχετικών ιστορικών πηγών είναι εξαιρετικά δύσκολος». Τα κενά στις πηγές πολλαπλασιάστηκαν στον 20ό αιώνα, όταν η απαγόρευση του τεκτονισμού από το Ναζισμό, οδήγησε στην καταστροφή των αρχείων πολλών στοών σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ωστόσο, φαίνεται ότι έχουν διασωθεί, τουλάχιστον στη Γερμανία, αρκετά στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν τη συμμετοχή, αλλά και τη δράση των Ελλήνων στις Τεκτονικές Στοές του 18ου αιώνα.

Η «καταδίωξη» στον ελληνικό χώρο
Η πρώτη Στοά στην Ανατολική Μεσόγειο, φαίνεται να λειτούργησε στη Σμύρνη στα τέλη του 1744 αρχές του 1745 από το Βρετανό τέκτονα Αλεξάντερ Ντρούμοντ, ο οποίος διετέλεσε πολλά χρόνια πρόξενος της Βρετανίας στο Χαλέπι (Συρία). Το 1747, σύμφωνα με άλλη πηγή, (Καισάριος Δαπόντες), λειτούργησε μια δεύτερη Στοά, αυτή τη φορά στην Κωνσταντινούπολη. Η λειτουργία μάλιστα αυτής της Στοάς, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν και η αφορμή για την αντίδραση του καθολικού κλήρου της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα, σύμφωνα με έγγραφα, καθολικοί αρμένιοι υποκινούμενοι από καθολικούς μοναχούς διέδιδαν τη φήμη ότι τα μέλη της στοάς ασχολούνταν με τη μαγεία και η αναστάτωση αυτή, αλλά και οι κατηγορίες από πλευράς του ορθόδοξου κλήρου ότι οι τέκτονες επιδίδονταν στον προσηλυτισμό ορθοδόξων και μωαμεθανών προκάλεσαν τέλος, την επέμβαση της Υψηλής Πύλης, η οποία και εξέδωσε το απαγορευτικό διάταγμα το 1749.
Η χρονολογικά επόμενη τεκμηριωμένη μαρτυρία για τον τεκτονισμό στον ελληνικό χώρο αφορά στα νησιά του Ιονίου. Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι οι πληροφορίες αυτές, που αφορούν την ίδρυση τεκτονικών Στοών στα νησιά του Ιονίου, αφορούν τη βιογραφία δύο τεκτόνων, εκ των οποίων ο ένα κληρικός.

Ο Τεκτονισμός για τους Έλληνες
Σύμφωνα πάντα με τη μελέτη της Ελληνίδας καθηγήτριας, «για τους Έλληνες της διασποράς, η μύηση στις στοές, αποτέλεσε μέσο, για να ενταχθούν στην εκάστοτε τοπική κοινωνία και να διεισδύσουν σε ήδη συγκροτημένα επικοινωνιακά δίκτυα, τα οποία αξιοποίησαν προς όφελος δικών τους οικονομικών και λοιπών δικτύων». Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι από τους 46 Έλληνες που παρουσιάζονται στις γερμανόφωνες χώρες κατά την υπό διερεύνηση περίοδο (τον 18ο αιώνα δηλαδή), οι 33 ήταν έμποροι.

Θρησκεία ή όχι;
Το ερώτημα που μάλλον μένει αναπάντητο καθώς αυτό επιδέχεται μόνο δύο απαντήσεις, το ναι και το όχι, είναι το κατά πόσον ο Τεκτονισμός αποτελεί θρησκεία (αίρεση) ή όχι.
Η Εκκλησία, όπως έχει ήδη αναφερθεί, από τον 18ο αιώνα καταδίκασε τον Τεκτονισμό και τον περιέλαβε στις αιρέσεις. Από πλευράς τους όμως, οι Τεκτονικές Στοές εμμένουν στη θέση τους ότι αρχή του Τεκτονισμού είναι η ανεξιθρησκία και η βαθιά πίστη σε ένα «Υπέρτατο Ον». Αμφιλεγόμενη έννοια είναι αυτή του «Μεγάλου Αρχιτέκτονος του Σύμπαντος». Για τους Τέκτονες όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα της «Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος», αυτός ο όρος, χρησιμοποιείται ακριβώς επειδή στις Τεκτονικές Στοές μπορούν να ενταχθούν άτομα (αποκλειστικά άνδρες), τα οποία προέρχονται από διαφορετικές θρησκείες. «Ο Ελευθεροτεκτονισμός αγκαλιάζει όλα τα άτομα που πιστεύουν στο Θεό. Η πίστη σε έναν Θεό είναι απαραίτητη. Ο Τεκτονισμός περιλαμβάνει στις τάξεις του Χριστιανούς, Μουσουλμάνους, Ινδούς, Εβραίους κλπ. και γενικά ανθρώπους που πιστεύουν σε κάθε θρησκεία. Η χρήση της προσωνυμίας «Μεγάλος Αρχιτέκτονας» αποτελεί ύψιστη απόδοση σεβασμού προς τον Θεό που πιστεύει κάθε μέλος του, αποφεύγοντας να προκαλεί θρησκευτικές διαφορές. Επίσης θα πρέπει να τονιστεί κατηγορηματικά ότι δεν επιτρέπονται οι θρησκευτικές συζητήσεις στις στοές. Η Βίβλος του Νόμου που υπάρχει κατά τις τεκτονικές εργασίες, αποτελεί τεκμήριο πίστης στο Θεό κι ανάλογα με το θρήσκευμα που επικρατεί σε κάθε χώρα, αυτή είναι, συνηθέστερα μεν, η Ιερά Βίβλος, άλλοτε δε το Κοράνι για τους Μωαμεθανούς, οι Βέδες για τους Βραχμάνους κ.ο.κ».

Γιατί υπάρχουν τα σύμβολα;
«Σύμφωνα με μια εκδοχή, οι λιθοδόμοι που έχτιζαν τον Μεσαίωνα τους μεγάλους καθεδρικούς ναούς και τα κάστρα είχαν τα παραπήγματά τους κοντά στους τόπους εργασίας τους και τα αποκαλούσαν στοές (lodge) στα οποία έκαναν τις συναθροίσεις τους. Είχαν απλές τελετές μύησης και, δεδομένου ότι τότε δεν υπήρχε κανενός είδους πιστοποιητικό συντεχνιών, κάρτες μελών ή κάρτες ιδιότητας μέλους συνδικάτων, υιοθέτησαν μυστικά σημάδια και λέξεις για να καταδείξουν ότι ήταν εκπαιδευμένοι κτίστες, όταν κινούντο από περιοχή σε περιοχή και από έργο σε έργο. Στα 1600μ.χ. αυτές οι Στοές, λόγω της αίγλης που απέκτησαν, άρχισαν να δέχονται και μη λιθοδόμους/τέκτονες ως ελεύθερους τέκτονες. Βαθμιαία αυτοί οι ελεύθεροι τέκτονες ανέλαβαν τη διοίκηση των Στοών και τις μετέτρεψαν από Στοές λιθοδόμων σε “ελεύθερες και αποδεκτές” ή “θεωρητικές” Στοές».

Μυστικά και τελετουργίες
«Τα μυστικά του Τεκτονισμού έχουν σχέση με τους παραδοσιακούς τρόπους αναγνώρισης. Άλλα μυστικά δεν υπάρχουν και γι’ αυτό δεν είναι μυστική οργάνωση. Όπως κάθε άλλη εταιρεία, θεωρεί ότι κάποιες από τις εσωτερικές υποθέσεις του δεν είναι ανάγκη να δημοσιοποιούνται. Το Καταστατικό και ο Κανονισμός λειτουργίας του, είναι γνωστά στην Πολιτεία η οποία μπορεί να ασκήσει διοικητικό ή οικονομικό έλεγχο. Ο Τεκτονισμός χρησιμοποιεί την έννοια της τελετής για να περιγράψει μια συλλογική εμπειρία που βιώνουν τα μέλη του από κοινού. Η συμμετοχή στη δραματουργική παρουσίαση των μύθων, των αλληγοριών και των συμβόλων εντυπώνεται καλύτερα και πιο σταθερά στο μυαλό κάθε υποψηφίου από το να μεταφερθούν απλά προς αυτόν με μια απλή ανάγνωση. Δεν υπάρχουν όρκοι. Οι Τέκτονες υπόσχονται. Η υπόσχεση που δίνουν είναι σχετική με τη συμπεριφορά τους στις Στοές, στην αδελφότητα και στην κοινωνία. Κάθε μέλος υπόσχεται επίσης να κρατήσει εμπιστευτικές τις παραδοσιακές μεθόδους αναγνώρισης της ιδιότητάς του. Επίσης δίνουν υπόσχεση να προσφέρουν την στήριξή τους σε κάθε τέκτονα που βρίσκεται σε ανάγκη, αλλά μόνο εάν αυτή η υποστήριξη δεν συγκρούεται με τα καθήκοντά τους στο Θεό, το νόμο, την οικογένειά τους ή με τις ευθύνες τους ως πολίτη».

Ο Ρήγας Φεραίος και Επανάσταση
Ο ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΣ,σε πολλά και διαφορετικά συγγράμματα, διαφορετικών εποχών, συνδέεται με αρκετά επαναστατικά κινήματα, κυρίως του 18ου αιώνα. Η ίδρυση των μυστικών «εταιρειών» που πολλές φορές αποδείχθηκε ότι είχαν οδηγήσει σε αντικαθεστωτικές εξεγέρσεις ήταν αδύνατο να αφήσουν ανεπηρέαστη και την τότε ελληνική κοινωνία. Η ίδρυση της «Φιλικής Εταιρείας», άρα, δεν έμεινε ανέπαφη και μάλλον δικαιολογημένα, αφού και από τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας της παρέπεμπε στις Τεκτονικές Στοές. Άλλωστε ο ένας από τους τρεις ιδρυτές της, ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν γνωστός τέκτονας και ως εκ τούτου η οποιαδήποτε αμφισβήτηση χωρίς μελέτη θα ήταν ριψοκίνδυνη. Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον προκαλεί η ζωή και η δράση μιας μεγάλης για το ελληνικό έθνος μορφής, του Ρήγα Βελεστινλή ή πιο γνωστού ως Ρήγα Φεραίου. Αν και δεν υπάρχουν έγγραφα που να εμπλέκουν τον Βελεστινλή στις μυστικές εταιρείες της εποχής, οι ερευνητές κλίνουν να αποδεχτούν μια τέτοια δραστηριότητά του κυρίως, όπως αναφέρει στο βιβλίο της η κ. Χατζηπαναγιώτη, λόγω των γραπτών του ίδιου του Ρήγα και λόγω της «ιδεολογικής συνάφειας που παρουσιάζουν τα πολιτικά κείμενα του Φεραίου με τον τεκτονισμό, αλλά και λόγω της γενικής έξαρσης του μυστικού εταιρισμού στην κεντρική Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα». Επιπλέον, και «στο στενό περιβάλλον του Ρήγα υπήρχαν άτομα με εταιρική δράση».

Κυπριακό το πρώτο αποδεικτικό έγγραφο
Αν και δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία, ο Τεκτονισμός έφθασε στον ελληνικό χώρο γύρω στο 1745. Αυτό ενισχύεται από την ύπαρξη ενός ελληνικού κειμένου το οποίο περιγράφει το τελετουργικό της μύησης στον πρώτο βαθμό, εκείνο του «μαθητή». Ωστόσο, «η πρώτη με ασφάλεια χρονολογημένη μαρτυρία ανάγεται στο 1751. Πρόκειται για τις μεταφράσεις «ελεύθερος οικοδόμος» και «τέκτων» που απαντούν σε ένα κυπριακό έγγραφο, ο κτήτορας του οποίου και γραφέας του κειμένου, ο Πετράκης Καρύδης, ήταν και ο ίδιος τέκτονας». Το εν λόγω κείμενο σώζεται ακέφαλο (φαίνεται να λείπουν οι πρώτες έξι σελίδες), ίσως μάλιστα να αποτελεί και την ένδειξη για τη λειτουργία Τεκτονικής Στοάς στο νησί.
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ




http://infognomonpolitics.blogspot.com/2010/09/blog-post_6103.html