Λαός χωρίς ήρωες, θρύλους και παραδόσεις είναι καταδικασμένος

• Γράφει ο Κλεισθένης

Σε όλους τους λαούς από τον σχηματισμό οργανωμένης κοινωνίας υπάρχει η ανάγκη των ανθρώπων για τη δημιουργία προτύπων που να ενσαρκώνουν την νίκη του καλού και δίκαιου απέναντι στο κακό και το άδικο.

Η αρχαία Ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη από ιστορίες-μύθους ανθρώπων που με το θάρρος και την δύναμή τους λύτρωσαν συμπατριώτες τους από πολλά δεινά. Με τα ονόματα Ηρακλής, Θησέας, Μέγας Αλέξανδρος και τα κατωρθώματά τους μεγάλωσαν τα Ελληνόπουλα. Με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια διαπαιδαγωγήθηκαν τα Ελληνόπουλα.

Με το Βυζάντιο και τον Διγενή Ακρίτα γαλουχήθηκαν τα .....Ελληνόπουλα. Με τον Κολοκοτρώνη, τον Καραϊσκάκη, τον Νικηταρά, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον Παπαφλέσσα και τους λοιπούς αγωνιστές της Παλιγγενεσίας μπολιάστηκαν τα Ελληνόπουλα.

Όλοι οι αναφερθέντες χαρακτηρίστηκαν απ’ τον Ελληνικό λαό σαν ήρωες. Ήρωες δηλαδή αυτοί που πάλεψαν και νίκησαν το κακό χάριν των ανθρώπων. Είναι φυσικό όλοι αυτοί να έχουν και ελαττώματα αλλά η ανάγκη για πρότυπα και παραδείγματα προς μίμηση δεν επιτρέπει αυτά να αναφέρονται στις διηγήσεις. Οι ήρωες πάντα ωραιοποιούνται γιατί η προσφορά τους είναι τόσο μεγάλη που παραγνωρίζονται τα τυχόν ελαττώματά τους. Αυτό δεν γίνεται τεχνητά από κάποιους ούτε συνειδητά απ’ το λαό, γίνεται γιατί το πρότυπο-ήρωας πρέπει να είναι μονόπλευρα παρατηρήσιμο, μόνο απ’ την μεριά του καλού, μόνο έτσι μπορεί να εμπνεύσει τους νέους και να ενδυναμώσει την συνοχή του λαού, να συνεπάρει, να εξυψώσει, να ατσαλώσει το λαό ιδίως όταν βρίσκεται κάτω από αντίξοες συνθήκες. Αν παρουσιαστεί η αντικειμενική αλήθεια με έμφαση στην αρνητική πλευρά των ηρώων τότε το πρότυπο ξεθωριάζει, δεν είναι παράδειγμα προς μίμηση κάτι που έχει ανάγκη ο άνθρωπος από τη φύση του.

Στις ΗΠΑ όπου δεν υπάρχουν ιστορικά πρόσωπα αιώνων που θα μπορούσαν να γίνουν ήρωες δημιουργούν ήρωες τον σούπερμαν, τον ράμπο, τον άνθρωπο αράχνη κτλ.

Οι ήρωες, οι θρύλοι και οι παραδόσεις ενός λαού δεν είναι αντικείμενο της ιστορίας, ίσως να είναι αντικείμενο της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας ή άλλης επιστήμης που ασχολείται με τον άνθρωπο. Η αποκαθήλωση των ηρώων, η έρευνα του αληθινού στον θρύλο και η αναψηλάφηση του αν είναι αντικειμενικά αληθινή μια παράδοση δεν προσφέρει κάτι καλύτερο στην διαπαιδαγώγηση των νέων ούτε στην ανάγκη συνοχής του λαού, αντίθετα η πτώση των ηρώων, η διάψευση των θρύλων και η αντικατάσταση του φανταστικού με το πραγματικό στις παραδόσεις είναι καταστροφικά. Οι λαοί έχουν την ανάγκη ενός συμβατικού ψεύδους για να νοιώσουν ταυτιζόμενοι μ’ αυτό ομοιογενείς αφού το συμβατικό ψεύδος αφορά ένα κοινό τους πρόγονο, ένα κοινό τους παρελθόν. Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι ταυτίζονται με ένα συμβατικό ψέμα αλλά και όλοι έχουν την βαθύτερη ανάγκη να ταυτιστούν μ’ αυτό.

Το ερώτημα είναι ο ιστορικός μπορεί να παραβλέψει τα γεγονότα και να διαστρεβλώνει την αλήθεια χάριν της αναγκαιότητας του ανθρώπου για ήρωες, θρύλους και παραδόσεις;
Κάτι τέτοιο θα ήταν αντιεπιστημονικό. Η αντικειμενική αλήθεια πρέπει να παρουσιάζεται γυμνή γιατί μόνο τότε είναι αλήθεια.

Υπάρχει περίπτωση κάποιοι άνθρωποι ή κάποιες περίοδοι της ιστορίας να παραμένουν νεφελώδεις για να εξυπηρετηθεί η αναγκαιότητα των λαών για ήρωες-πρότυπα;
Ο ιστορικός υπηρετώντας την επιστήμη του δεν μπορεί να το κάνει.

Η σύγκρουση λοιπόν ανάμεσα στην ιστορική αλήθεια και την ανάγκη των λαών για ήρωες-πρότυπα είναι πρόδηλη. Όταν η αλήθεια συγκρούεται με το μύθο πρέπει να βγει νικήτρια.
Η υπέρβαση πρέπει να γίνει απ’ το λαό ο οποίος αν και θα ξέρει την αντικειμενική αλήθεια θα την παρακάμπτει πιστεύοντας το μύθο.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Νταβέλη. Η ανάγκη καταδίκης του τρόπου και των μεθόδων πλουτισμού αλλά και της συμπεριφοράς των πλουσίων έκαναν το φτωχό λαό να αντιμετωπίζει με συμπάθεια τον Νταβέλη θεωρώντας τον λαϊκό ήρωα. Τον ονομάζει τιμητικά λήσταρχο και όχι ληστή ή κλέφτη ή εγκληματία.

Στα λαϊκά δρώμενα και στις λαϊκές διηγήσεις υπάρχει η ευκολία παράκαμψης της αντικειμενικής αλήθειας χάριν της λαϊκής φαντασίωσης που θέλει τους ήρωες άσπιλους και αμόλυντους.

Η τέχνη που πραγματεύεται μύθους έχει επίσης την ευχέρεια να το κάνει.

Η εκπαίδευση ειδικά στα πρώτα μαθητικά χρόνια μπορεί να το κάνει.

Στις εθνικές επετείους μπορούμε να το κάνουμε.

Έτσι κι εγώ μπορώ να διατυμπανίζω πως νοιώθω απόγονος του Μεγαλέξανδρου, του Ηρακλή, του Θησέα, ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αφορούν τους προγόνους μου, να πιστεύω πως ο Διγενής Ακρίτας πάλεψε και για ‘μένα τον χάρο στ’ αλώνι, να αναγνωρίζω σαν ήρωες προγόνους μου τους αγωνιστές της επανάστασης του ’21, παππούδες μου τους Μακεδονομάχους και πατεράδες μου αυτούς που είπαν ΟΧΙ στο φασισμό και το ναζισμό.